ยา Dextran - ข้อมูล ข้อบ่งใช้ ผลข้างเคียง

Dextran เป็นพอลีแซกคาไรด์หรือโมเลกุลของคาร์โบไฮเดรตที่ต่อกันเป็นสายยาว เกิดจากหน่วยย่อยของกลูโคส เชื่อมต่อกันด้วยพันธะ 1-6 กลูโคไซด์ (1-6 glucoside) สามารถสกัดได้จากแบคทีเรีย Leuconostoc ที่เปลี่ยนซูโครสให้กลายเป็น dextran จัดเป็นยาในกลุ่มยาปราศจากเชื้ออื่นๆ สำหรับให้ทางหลอดเลือดดำ กลไกการออกฤทธิ์ของยา คือ ยามีฤทธิ์เพิ่มปริมาตรของเหลวภายในเลือด ลดความหนืดของเลือด เชื่อว่าการทำงานเกี่ยวข้องกับการยับยั้งการดูดกลับของตัวกระตุ้นพลาสมิโนเจน โดยยาจับเข้าที่ตัวรับแมนโนส เป็นผลส่งเสริมให้เกิดกระบวนการสลายไฟบริน จึงยับยั้งการเกาะตัวและแข็งตัวของเม็ดเลือดแดง

รูปแบบยา Dextran ที่มีวางจำหน่ายในประเทศไทย ได้แก่

• รูปแบบยาฉีดสำหรับให้ทางหลอดเลือดดำ มีในรูปแบบ Dextran 40 และ Dextran 70
• รูปแบบยาหยอดตา ใช้เป็นสารหล่อลื่นในน้ำตาเทียม

ข้อบ่งใช้ของยา Dextran

ข้อบ่งใช้ของ Dextran ได้แก่

• ใช้เป็นสารช่วยในการส่องกล้องในโพรงมดลูก
• ใช้รักษาภาวะลิ่มเลือดอุดกั้นหลอดเลือด (Thromboembolism)
• ป้องกันการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นในปอด (Pulmonary embolism) และลิ่มเลือดอุดกั้นหลอดเลือดดำ (Venous thrombosis) ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงปานกลาง-ความเสี่ยงสูง ที่กำลังเข้ารับการผ่าตัด
• ป้องกันการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นหลังจากการผ่าตัด
• ใช้รักษาภาวะช็อกจากการเสียเลือด หรือของเหลวออกจากร่างกาย

ขนาดและวิธีการใช้ยา Dextran

Dextran มีขนาดและวิธีการใช้ตามข้อบ่งใช้ ดังนี้

• สำหรับใช้เป็นสารช่วยในการส่องกล้องในโพรงมดลูก ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ใช้ Dextran 70 ความเข้มข้น 32 % ปริมาตร 50-100 มิลลิลิตร เป็นสารสวนล้างก่อนทำการส่องกล้องในโพรงมดลูก
• สำหรับรักษาภาวะลิ่มเลือดอุดกั้นหลอดเลือด ใช้ยาในรูปแบบยาฉีด
  • ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาดเริ่มต้น ใช้ Dextran 40 (ความเข้มข้น 10% ในสารละลายโซเดียมคลอไรด์ 0.9% หรือในสารละลายกลูโคส 5%) ขนาด 500 มิลลิลิตร ให้สารน้ำผ่านทางหลอดเลือดดำเป็นเวลา 4-6 ชั่วโมง จากนั้นให้ยาต่ออีก 500 มิลลิลิตรเป็นเวลา 4-6 ชั่วโมงในวันถัดไป และหลังจากนั้นผลัดยาให้วันเว้นวัน ไม่เกิน 10 วัน
  • ขนาดการใช้ยาในเด็ก ใช้ Dextran 40 ขนาด 5 มิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม ในเด็กแรกเกิด และขนาด 10 มิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัมในเด็กปกติ
  • สำหรับป้องกันการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นในปอด และลิ่มเลือดอุดกั้นหลอดเลือดดำ ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงปานกลาง-ความเสี่ยงสูง ที่กำลังเข้ารับการผ่าตัด การใช้ยาในรูปแบบยาฉีด
    • ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาดเริ่มต้น ใช้ Dextran 70 (ความเข้มข้น 6 % ในสารละลายโซเดียมคลอไรด์ 0.9% หรือในสารละลายกลูโคส 5%) ขนาด 500-1,000 มิลลิลิตร ให้สารน้ำผ่านทางหลอดเลือดดำเป็นเวลา 4-6 ชั่วโมงระหว่างผ่าตัด หรือให้ทันทีหลังผ่าตัดเสร็จ จากนั้นให้ยาต่ออีก 500 มิลลิลิตรเป็นเวลา 4-6 ชั่วโมงในวันถัดไป และหลังจากนั้นผลัดยาให้วันเว้นวัน เป็นเวลา 2 สัปดาห์ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูง
• สำหรับป้องกันการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นหลังจากการผ่าตัด การใช้ยาในรูปแบบยาฉีด
  • ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ใช้ Dextran 40 (ความเข้มข้น 10 % ในสารละลายโซเดียมคลอไรด์ 0.9% หรือในสารละลายกลูโคส 5%) ขนาด 500 มิลลิลิตร ให้สารน้ำผ่านทางหลอดเลือดดำเป็นเวลา 4-6 ชั่วโมง ระหว่างหรือหลังการผ่าตัด อาจให้ขนาดยาเดิมซ้ำได้ในวันถัดไป หรืออาจให้ยาต่อวันเว้นวัน เป็นเวลา 10 วันในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูง
  • ขนาดการใช้ยาในเด็ก ใช้ Dextran 40 ขนาด 10 มิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม
• สำหรับรักษาภาวะช็อกจากการเสียเลือด หรือของเหลวออกจากร่างกาย การใช้ยาในรูปแบบยาฉีด ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่
  • ใช้ Dextran 40 (ความเข้มข้น 10% ในสารละลายโซเดียมคลอไรด์ 0.9% หรือในสารละลายกลูโคส 5%) ขนาดเริ่มต้น 10 มิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม อาจพิจารณาให้ยาทุกวันเป็นเวลา 5 วัน
  • ใช้ Dextran 70 (ความเข้มข้น 6% ในสารละลายโซเดียมคลอไรด์ 0.9% หรือในสารละลายกลูโคส 5%) ขนาดเริ่มต้น 500-1,000 มิลลิลิตร ให้ในอัตราเร็ว 20-40 มิลลิลิตรต่อนาที ระยะรักษาอาการ ขนาด 10 มิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัมต่อวัน เป็นเวลา 3 วัน

ข้อควรระวังในการใช้ Dextran 

• ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีการแพ้ Dextran
• ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคไตระดับรุนแรง ที่มีการปัสสาวะน้อยกว่าปกติ หรือปัสสาวะไม่ออก
• ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยหัวใจล้มเหลว
• ไม่ควรใช้ยานี้ในสตรีมีครรภ์
• ควรระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยสตรีมีครรภ์

ผลข้างเคียงของการใช้ Dextran 

• ผลข้างเคียงของยา Dextran ที่พบได้บ่อย คือ ผลต่อระบบทางเดินอาหาร ปวดศีรษะ มึนงง คลื่นไส้ อาเจียน ปวดบริเวณข้อ มีไข้ รู้สึกปวด หรือแสบบริเวณที่มีการให้ยา
• ยาอาจก่อให้เกิดการแพ้ในผู้ป่วยบางราย
• ยาเพิ่มค่าเอนไซม์ตับ
• มีผลข้างเคียงทำให้ศีรษะล้าน
• กดการทำงานของกระดูกสันหลัง

ข้อควรทราบอื่นๆ ของยา Dextran

• ยา Dextran ถูกจัดอยู่ในกลุ่ม category C ตามดัชนีความปลอดภัยการใช้ยาในหญิงตั้งครรภ์ (Pregnancy Safety Index) ควรใช้ยานี้เฉพาะเมื่อแพทย์มีความเห็นว่า ผู้ป่วยจะได้รับประโยชน์จากยามากกว่าความเสี่ยงรุนแรงที่จะเกิดขึ้นต่อทารกในครรภ์
• ไม่แนะนำให้ใช้ยานี้ หากมีภาวะไตวายระดับรุนแรง หัวใจวายระดับรุนแรง หรือมีภาวะเลือดออกที่ควบคุมไม่ได้
• การใช้ยา Dextran อยู่ภายใต้การการควบคุมดูแลของแพทย์ เนื่องจากเป็นยาที่ต้องให้ผ่านหลอดเลือดดำ หากเกิดความผิดปกติจากการใช้ยา เช่น คล้ายจะเป็นลม อ่อนเพลีย หายใจไม่สะดวก ให้แจ้งข้อมูลกับแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัยหาสาเหตุและแก้ไขความผิดปกติที่เกิดขึ้น
• ยานี้แนะนำให้เก็บรักษาที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส เก็บให้พ้นจากแสงแดด และความชื้น