Charcoal - ข้อมูล วิธีใช้ ผลข้างเคียง

ข้อมูลภาพรวมของถ่านกัมมันต์

ชาร์โคลทั่วไปมาจากพีต (peat), ถ่าน (coal), ไม้, เปลือกมะพร้าว, หรือปิโตรเลียม ส่วน “ถ่านกัมมันต์” (Activated charcoal) นั้นจะคล้ายกับถ่านชาร์โคลทั่วไปแต่จะผลิตออกมาเพื่อใช้เป็นยา ในการผลิตถ่านกัมมันต์นั้น ผู้ผลิตจะเผาชาร์โคลธรรมดาด้วยการใช้ก๊าซที่จะทำให้ชาร์โคลมีช่องว่างภายในมากมายหรือที่เรียกว่า “รู” (“pores”) ขึ้น โดยรูเหล่านี้จะช่วยให้ถ่านกัมมันต์ดักจับสารเคมีนั่นเอง

ถ่านกัมมันต์จะถูกใช้ด้วยการรับประทานเข้าไปเพื่อรักษาการติดพิษ, ลดระดับเฟนิโทอิน (phenytoin), ลดแก๊สในลำไส้ (ท้องอืด), ลดระดับคอเลสเตอรอล, ป้องกันภาวะท้องร่วงที่เกิดจากการใช้ยารักษามะเร็ง irinotecan, ป้องกันการเมาค้าง, ลดอาการปวดท้อง, และรักษาปัญหาการไหลเวียนของน้ำดี (cholestasis) ระหว่างการตั้งครรภ์ ถ่านกัมมันต์ยังถูกใช้ในผ้าพันแผลภายนอกร่างกายเพื่อรักษาบาดแผลและปรับสภาพผิวหนังที่เสียหายอีกด้วย

ถ่านกัมมันต์ออกฤทธิ์อย่างไร?

ถ่านกัมมันต์ มีพื้นที่ผิวที่มากราวๆ 1000 ตารางเมตรต่อกรัม ทำให้มีความสามารถในการดักจับยาและสารพิษต่างๆได้เป็นอย่างดี

การใช้และประสิทธิภาพของถ่านกัมมันต์

ภาวะที่อาจใช้ถ่านกัมมันต์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

• ได้รับพิษ (Poisoning) ถ่านกัมมันต์มีประโยชน์ในการกักเก็บสารเคมีเพื่อหยุดพิษบางประเภทซึ่งถูกใช้เป็นหนึ่งในการรักษาขั้นแรก ควรมีการใช้ถ่านกัมมันต์หลังจากการกินสารพิษภายใน 1 ชั่วโมง แต่ในกลุ่มผู้ป่วยบางรายยังพบว่าการให้ผงถ่านกัมมันต์ถึงแม้ให้หลังจาก 1 ชั่วโมงก็ยังสามารถลดการดูดซึมของยาได้เช่นเดียวกัน
• ท้องร่วงการยา irinotecan ที่ใช้ในการรักษามะเร็ง ยา irinotecan เป็นยารักษาโรคมะเร็งที่มีผลข้างเคียงทำให้ท้องร่วง งานวิจัยได้แสดงให้เห็นว่าการใช้ถ่านกัมมันต์ระหว่างการบำบัดด้วย irinotecan นั้นสามารถลดการเกิดท้องร่วงได้ ซึ่งรวมทั้งภาวะท้องร่วงรุนแรงในเด็กที่ต้องรับการรักษานี้เช่นกัน
• ลดแก๊ส (ท้องอืด) งานวิจัยบางชิ้นแสดงให้เห็นว่าถ่านกัมมันต์มีประสิทธิภาพในการลดแก๊สลำไส้ แต่กระนั้นก็มีงานวิจัยมากมายที่ไม่เห็นด้วย จึงทำให้ยังไม่สามารถสรุปประโยชน์ข้อนี้ได้
• อาหารไม่ย่อย (Indigestion) งานวิจัยได้แสดงให้เห็นว่าการใช้ยาบรรเทาอาการร่วมกับถ่านกัมมันต์และ simethicone ที่มีหรือไม่มีแมกนีเซียมออกไซด์สามารถลดอาการปวด, ท้องอืด, และความรู้สึกอิ่มของผู้ป่วยอาหารไม่ย่อยได้จริง แต่ยังคงไม่ชัดเจนว่าการใช้เพียงถ่านกัมมันต์อย่างเดียวจะสามารถช่วยได้
• การรักษาการไหลของน้ำดี (cholestasis) ที่ลดลงระหว่างการตั้งครรภ์ อ้างอิงจากรายงานการวิจัย การรับประทานถ่านกัมมันต์สามารถช่วยรักษาภาวะ cholestasis ของผู้มีครรภ์ได้จริง
• ลดระดับฟอสเฟตของผู้ป่วยที่ต้องเข้ารับการฟอกเลือด งานวิจัยได้แสดงให้เห็นว่าการใช้ถ่านกัมมันต์ทุกวันเป็นเวลานาน 24 สัปดาห์จะช่วยลดระดับฟอสเฟตในผู้ป่วยที่ต้องฟอกไตที่มีระดับฟอสเฟตในร่างกายที่สูง
• ผลจากสารพิษจากยาต้านชัก phenytoin งานวิจัยที่ผ่านมาไม่นานได้แสดงให้เห็นว่าถ่านกัมมันต์สามารถช่วยกำจัด phenytoin ส่วนเกินออกจากร่างกายและปรับให้ระดับ phenytoin กลับสู่ระยะที่เป็นปรกติ
• รักษาบาดแผล งานวิจัยเมื่อไม่นานนี้กล่าวว่าการใช้ผ้าพันแผลที่มีส่วนประกอบของถ่านกัมมันต์ไม่ได้ช่วยสมานบาดแผลในผู้ที่มีแผลระยะยาว อย่างเช่นแผลกดทับ เป็นต้น
• ภาวะอื่น ๆ

ภาวะที่ยังคงขาดหลักฐานว่าใช้ถ่านกัมมันต์รักษาได้หรือไม่

จำเป็นต้องรวบรวมหลักฐานให้มากขึ้นเพื่อให้ข้อมูลด้านประสิทธิผลของถ่านกัมมันต์

ผลข้างเคียงและความปลอดภัยของถ่านกัมมันต์

สำหรับผู้ใหญ่ ถ่านกัมมันต์นับว่าเป็นสารที่ปลอดภัยเมื่อต้องใช้ในระยะเวลาอันสั้น ผลข้างเคียงส่วนที่อาจประสบคืออาการท้องผูกและอุจจาระมีสีดำ ส่วนผลข้างเคียงร้ายแรงแต่หายากนั้นคือทำให้เกิดการอุดตันของระบบลำไส้อย่างช้า ๆ , เกิดการรั่วไหลเข้าปอด, และภาวะขาดน้ำ (dehydration)

คำเตือนและข้อควรระวังเป็นพิเศษ:

สตรีมีครรภ์และแม่ที่ต้องให้นมบุตร: ถ่านกัมมันต์จะปลอดภัยเมื่อใช้เป็นเวลาอันสั้น แต่หากคุณกำลังตั้งครรภ์หรือต้องให้นมบุตรควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพก่อนใช้ทุกครั้ง

การอุดตันของระบบทางเดินอาหารหรืออาหารเคลื่อนผ่านลำไส้ช้า: ห้ามใช้ถ่านกัมมันต์หากคุณมีปัญหาการอุดตันของทางเดินลำไส้ อีกทั้งหากคุณมีภาวะที่ทำให้การเคลื่อนตัวของอาหารในลำไส้ไหลช้า ไม่ควรใช้ถ่านกัมมันต์เองโดยปราศจากการควบคุมดูแลของผู้เชี่ยวชาญ

ห้ามทำการล้างท้องในผู้ป่วยที่กินกรด ด่าง หรือสารในกลุ่ม hydrocarbon ซึ่งมีโอกาสที่ทำให้เกิดอาการสำลักได้ง่าย และควรระวังในกลุ่มของผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดการสำลัก

การใช้ถ่านกัมมันต์ร่วมกับยาชนิดอื่น

ห้ามใช้ถ่านกัมมันต์ร่วมกับยาเหล่านี้

• น้ำเชื่อมไอปิแอค (Syrup of ipecac) กับถ่านกัมมันต์
• แอลกอฮอล์กับถ่านกัมมันต์
• ยารับประทานกับถ่านกัมมันต์

ถ่านกัมมันต์จะเข้าไปรบกวนน้ำเชื่อมไอปิแอคในกระเพาะอาหาร ซึ่งจะลดประสิทธิภาพการทำงานของน้ำเชื่อมไอปิแอคลง

ใช้ถ่านกัมมันต์ร่วมกับยาเหล่านี้ด้วยความระมัดระวัง

ในบางครั้งถ่านกัมมันต์ก็ถูกใช้ในการป้องกันการดูดซึมสารพิษเข้าร่างกาย ซึ่งการใช้ถ่านกัมมันต์พร้อมกับดื่มแอลกอฮอล์จะลดประสิทธิภาพในการดูดซึมสารพิษของถ่านกัมมันต์ลง

ถ่านกัมมันต์จะดูดซับสารในกระเพาะอาหารและลำไส้ ซึ่งการกินถ่านกัมมันต์พร้อมกับยานั้นจะลดปริมาณยาที่ร่างกายควรจะดูดซึมเข้าไป และเป็นการลดประสิทธิภาพของยานั้น ๆ ลง เพื่อป้องกันการตีกันของยา คุณควรกินถ่านกัมมันต์หลังการกินยาไปแล้วอย่างน้อย 1 ชั่วโมง

ปริมาณยาที่ใช้

ปริมาณหรือขนาดยาที่ใช้ดังต่อไปนี้ได้ถูกศึกษาจากงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์

ผู้ใหญ่

รับประทาน:

• สำหรับการรับประทานยาเกินขนาดหรือการได้รับพิษ: ควรมีการใช้ถ่านกัมมันต์ปริมาณ 25-100 กรัมก่อน จากนั้นตามด้วยถ่านอีกทุก ๆ 2-4 ชั่วโมงในปริมาณเทียบเท่ากับ 12.5 กรัมต่อชั่วโมง บางครั้งอาจมีการใช้ถ่านกัมมันต์ 25-100 กรัมเพียงโดสเดียวก็ได้
  

เด็ก

รับประทาน:

• สำหรับการรับประทานยาเกินขนาดหรือการได้รับพิษ: ควรมีการใช้ถ่านกัมมันต์ปริมาณ 10-25 กรัม หรือ 0.5-1.0 g/kg กับเด็กที่อายุไม่เกินหนึ่งปี ส่วนถ่านกัมมันต์ที่ 25-50 กรัมนั้นเป็นปริมาณที่แนะนำสำหรับเด็กที่มีอายุ 1-12 ปี ซึ่งหากต้องมีการใช้ยาหลายครั้ง ควรใช้ถ่านกัมมันต์ในปริมาณ 10-25 กรัมต่อครั้ง