ระบบทางเดินปัสสาวะมีหน้าที่สำคัญคือ ขับถ่ายของเสียและสารต่างๆ ที่เกินความต้องการออกไปจากร่างกาย เพื่อรักษาสมดุลของสาร และกระบวนการเมตาบอลิซึม (Metabolism) ของร่างกายให้เป็นปกติ
ระบบทางเดินปัสสาวะจึงเปรียบเสมือนกับโรงบำบัดน้ำเสียของร่างกายนั่นเอง ลองคิดดูว่า จะเกิดอะไรขึ้นบ้างหากระบบปัสสาวะเกิดการติดเชื้อ หรือมีความผิดปกติเกิดขึ้นบ้าง
สารบัญ
ระบบทางเดินปัสสาวะประกอบด้วยอะไรบ้าง
ระบบทางเดินปัสสาวะประกอบด้วยอวัยวะต่างๆ ได้แก่ ไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ และท่อปัสสาวะ โดยมีกระบวนการทำงานดังนี้
- ไต มีลักษณะคล้ายเม็ดถั่วแดงอยู่สองข้างของเอว เป็นส่วนที่มีเส้นเลือดดำและเส้นเลือดแดงใหญ่ที่นำเลือดของร่างกายทั้งหมดมาคัดกรองเอาส่วนที่ต้องใช้เก็บไว้ และเอาส่วนเกิน หรือส่วนที่ไม่ใช้ออกจากร่างกาย โดยเลือดทั้งหมดจะไหลผ่านเข้าสู่ไตไปที่เนื้อไต ซึ่งประกอบด้วยหน่วยกรองเล็กๆ มากมายภายในไต เรียกว่า “เนฟรอน (Nephron)”
- เนฟรอน ทำหน้าที่แยกน้ำ เกลือแร่ และสารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายกลับเข้าไปในร่างกาย การดูดซึมกลับของสารโซเดียมยังเป็นตัวควบคุมความดันโลหิตในร่างกายอีกด้วย ส่วนน้ำ สารที่เป็นของเสีย และสารต่างๆ ที่เกินจากที่ร่างกายต้องการใช้จะถูกขับออกมาในรูปของปัสสาวะ รวบรวมเข้าสู่กรวยไต ซึ่งอยู่ในเนื้อไตเช่นกัน
- กรวยไต มีลักษณะเป็นสามเหลี่ยม ภายในประกอบด้วยหน่วยกรองภายในไต หรือเนฟรอน จำนวนข้างละประมาณ 1 ล้านหน่วย น้ำปัสสาวะที่ผ่านจากเนฟรอนมาที่กรวยไตนี้ จะไหลลงสู่ท่อไตที่อยู่สองข้างของเอว ไปเก็บไว้ที่กระเพาะปัสสาวะ ซึ่งตั้งอยู่บริเวณท้องน้อย
- กระเพาะปัสสาวะ จะสามารถเก็บน้ำปัสสาวะได้ประมาณ 1 ลิตร เมื่อกระเพาะปัสสาวะเต็มก็จะกระตุ้นให้ถ่ายปัสสาวะผ่านทางท่อปัสสาวะออกสู่ภายนอกร่างกาย
ความแตกต่างระหว่างระบบทางเดินปัสสาวะของผู้หญิงและผู้ชาย
- บริเวณรอยต่อของกระเพาะปัสสาวะและท่อปัสสาวะของผู้ชาย จะมีต่อมชนิดหนึ่งโอบรอบท่อปัสสาวะเรียกว่า “ต่อมลูกหมาก” ในขณะที่ระบบทางเดินปัสสาวะของหญิงจะไม่มีต่อมนี้ ต่อมลูกหมากเป็นอวัยวะที่สร้างน้ำเลี้ยงอสุจิ และเป็นที่พักของอสุจิ
- ท่อปัสสาวะของผู้ชายจะมีความยาวมากกว่าท่อปัสสาวะของผู้หญิง ซึ่งนี้เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ผู้ชายสามารถอั้นปัสสาวะได้นานกว่าผู้หญิง และมีโอกาสเกิดกระเพาะปัสสาวะอักเสบติดเชื้อได้น้อยกว่าผู้หญิง
ความผิดปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ
ความผิดปกติที่เกิดกับระบบทางเดินปัสสาวะส่วนใหญ่มาจาก 2 สาเหตุ ได้แก่
- เกิดการอุดตัน
- การติดเชื้อ
ทั้งสองอย่างนี้ส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติในการขับถ่ายปัสสาวะ
ลักษณะอาการความผิดปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ
ความผิดปกติที่เกิดกับระบบทางเดินปัสสาวะ มักทำให้ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติในการขับถ่ายปัสสาวะ หรือที่เรียกว่า “ขัดเบา” คือการถ่ายปัสสาวะลำบาก ปัสสาวะออกมาทีละน้อย แต่บ่อย
บางครั้งอาจถ่ายปัสสาวะไม่ออก ปวดบริเวณท่อปัสสาวะ ทั้งขณะถ่ายปัสสาวะ และไม่ได้ถ่ายปัสสาวะ
ลักษณะการถ่ายปัสสาวะจะผิดปกติในผู้ชายปัสสาวะจะออกมาเป็นหยด ลำปัสสาวะไม่พุ่ง ในขณะที่ผู้หญิง ปัสสาวะจะออกเป็นหยด ทีละนิด ปริมาณปัสสาวะอาจมาก หรือน้อยผิดปกติก็ได้
ตลอดจนถึงมีความผิดปกติของน้ำปัสสาวะ เช่น ปัสสาวะขุ่นขาว มีสีคล้ายน้ำนมที่เจือจาง มีความรู้สึกอ่อนเพลีย บางรายปัสสาวะเป็นเลือด ปวดหลัง มีไข้
อาการที่ปัสสาวะเป็นเลือด ปวดหลัง หรือมีไข้นี้เป็นสัญญาณอย่างหนึ่งว่า ได้เกิดการติดเชื้อที่บริเวณไตแล้ว
หากไม่แน่ใจว่า อาการที่คุณเป็นอยู่นั้นเข้าข่ายระบบทางเดินปัสสาวะผิดปกติหรือไม่ หรือยังไม่มีเวลาไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัย ปัจจุบันเริ่มมีบริการปรึกษาแพทย์ออนไลน์ (วีดีโอคอล) แล้ว หรือจะโทรศัพท์ขอคำแนะนำจากแพทย์แบบไม่ต้องเห็นหน้ากัน ก็มีให้บริการแล้วเช่นกัน
สาเหตุความผิดปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ
สาเหตุหลักของความผิดปกติที่เกิดกับระบบทางเดินปัสสาวะ มี 2 ประการ ดังนี้
1.เกิดการอุดกั้นบริเวณทางเดินปัสสาวะ
การอุดกั้นบริเวณทางเดินปัสสาวะ หมายถึง มีสิ่งกีดขวางการไหลของปัสสาวะ หรือน้ำปัสสาวะไหลออกสู่ภายนอกร่างกายไม่ได้ตามปกติ
กรณีที่ระบบทางเดินปัสสาวะถูกอุดกั้นเรื้อรังรุนแรง ปัสสาวะจะขังอยู่ในร่างกายนาน จนนำไปสู่การติดเชื้อที่ไต ทำให้การทำงานของไตเริ่มผิดปกติ เกิดภาวะไตเสีย ไม่สามารถคัดกรองของเสียออกจากร่างกายได้
นั่นทำให้มีของเสียจำนวนมากค้างอยู่ในเลือด และนำไปสู่การสูญเสียในที่สุด
การอุดกั้นระบบทางเดินปัสสาวะ มาจากสาเหตุหลัก ดังนี้
- เกิดนิ่วในทางเดินปัสสาวะ
นิ่ว เป็นก้อนของสารในร่างกาย ซึ่งมาจากการสะสมพอกพูนของสารบางอย่างในน้ำปัสสาวะ เช่น กรดยูริก (Uric acid) ออกซาเลต (Oxalate) แคลเซียม (Calcium) และไปอุดตันอยู่ตามส่วนต่างๆ ของระบบทางเดินปัสสาวะ โดยเฉพาะบริเวณกระเพาะปัสสาวะ เนื้อไต และท่อไต ทำให้เกิดการกีดขวางทางเดินของน้ำปัสสาวะ มักพบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิง - ต่อมลูกหมากโต
ต่อมลูกหมากเป็นต่อมที่โอบรอบท่อปัสสาวะบริเวณที่ต่อกับกระเพาะปัสสาวะในผู้ชาย ส่วนระบบทางเดินปัสสาวะในผู้หญิงจะไม่มีต่อมลูกหมาก เมื่อผู้ชายอายุ 50 ปี ขึ้นไป ต่อมลูกหมากมักจะโตแล้วไปบีบท่อปัสสาวะให้แคบลงจนทำให้ปัสสาวะลำบาก มีอาการขัดเบา ซึ่งนับเป็นสาเหตุที่พบบ่อยมากในโรคที่ทำให้เกิดการอุดกั้นของระบบทางเดินปัสสาวะ และมักมีการติดเชื้อร่วมด้วยเสมอ
2. การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ
ผู้หญิงทั้งเด็กและผู้ใหญ่สามารถติดเชื้อทางเดินปัสสาวะได้บ่อยกว่าในผู้ชาย เนื่องจากมีท่อปัสสาวะที่สั้นกว่า ความชื้นรอบบริเวณรูเปิดของท่อปัสสาวะมากกว่า และรูเปิดของท่อปัสสาวะใกล้กับทวารหนักมากกว่า
โดยภาวะติดเชื้อทางเดินปัสสาวะนั้น จะเกิดขึ้นเมื่อแบคทีเรียเข้าไปในทางเดินปัสสาวะผ่านทางท่อปัสสาวะ ซึ่งส่วนใหญ่มักเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย E. coli (อี. โคไล)
ความผิดปกติในระบบทางเดินอาหารนั้น มักเกิดจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตบางอย่าง เช่น การรับประทานอาหารชนิดใดชนิดหนึ่งมากเกินไป การดื่มน้ำน้อย การไม่ออกกำลังกาย การอั้นปัสสาวะบ่อยๆ การไม่รักษาความสะอาดหลังขับถ่าย
หากปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตให้เหมาะสม ย่อมสามารถลดปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดความผิดปกติในระบบทางเดินอาหารได้
อย่างไรก็ตาม หากปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตแล้ว แต่ยังเกิดอาการเหล่านี้ หรือมีอาการที่รุนแรงขึ้น ควรไปพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยสาเหตุอื่นๆ ต่อไป
ตรวจสอบความถูกต้องโดย นพ. ธนู โกมลไสย
