การปัสสาวะเป็นการขับถ่ายเอาของเสียออกมาเป็นน้ำทุกวัน วันละประมาณ 3-4 ครั้ง และควรต้องเกิดขึ้นทุกวันเพื่อไม่ให้ร่างกายสะสมของเสียไว้มากเกินไป อย่างไรก็ตาม มีหลายคนที่มีปัญหาเกี่ยวกับการปัสสาวะ เช่น ปัสสาวะขัด ปัสสาวะไม่สุด หรือปัสสาวะไม่ออกเลย
สารบัญ
ความหมายของอาการปัสสาวะไม่ออก
อาการปัสสาวะไม่ออก (Urinary Retention) คือ ภาวะที่ไม่สามารถปล่อยปัสสาวะออกมาได้ตามปกติถึงแม้จะรู้สึกปวดปัสสาวะอยู่ก็ตาม หรืออาจต้องใช้แรงขับปัสสาวะมากกว่าปกติจึงจะมีปัสสาวะออกมา เป็นอาการที่พบได้ทั้งในผู้ชายและผู้หญิง
สาเหตุของอาการปัสสาวะไม่ออก
อาการปัสสาวะไม่ออกมักมีสาเหตุมาจากโรค หรือความผิดปกติเกี่ยวกับระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น
- นิ่วในกระเพาะปัสสาวะ (Bladder Stone) เกิดจากการสะสมของตะกอนเกลือแร่ในน้ำปัสสาวะ เช่น แคลเซียม กรดยูริค จนกลายเป็นผลึกก้อนอยู่ในทางเดินปัสสาวะ และอุดกั้นไม่ให้ผู้ป่วยปัสสาวะได้ตามปกติ
- โรคต่อมลูกหมากโต (Benign Prostatic Hyperplasia: BPH) ขนาดของต่อมลูกหมากที่โตขึ้นสามารถไปกัดทับทำให้ท่อปัสสาวะตีบลง ส่งผลให้ผู้ป่วยปัสสาวะไม่ออกได้
- การบาดเจ็บที่กระดูกสันหลัง (Spinal Cord Injury: SCI) อาการบาดเจ็บบริเวณไขสันหลังไปจนถึงรากประสาทสามารถส่งผลให้ระบบประสาทที่สั่งการระบบทางเดินปัสสาวะทำงานผิดปกติ จนทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถขับปัสสาวะออกได้
- ภาวะท่อปัสสาวะตีบ (Urethral stricture) เกิดจากหลายสาเหตุ เช่น เกิดอุบัติเหตุบริเวณกระดูกเชิงกรานจนส่งผลต่อท่อปัสสาวะ การติดเชื้อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อย่างโรคหนองใน
- อาการท้องผูก (Constipation) อุจจาระที่สะสมจนอัดอยู่ในทวารหนักสามารถไปกดท่อปัสสาวะจนทำให้ขับปัสสาวะไม่ออกได้
- อาการชา (Anethesia) ในกรณีนี้รวมไปถึงการให้ยาชา หรือการดมยาสลบด้วย ซึ่งส่งผลกระทบให้ระบบประสาทที่สั่งการระบบทางเดินปัสสาวะหยุดทำงานชั่วคราว
- ภาวะเกี่ยวกับกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน (Pelvic floor issues) ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อที่ควบคุมการกลั้นปัสสาวะโดยตรง การบาดเจ็บของกล้ามเนื้อบริเวณนี้ เช่น การคลอดบุตร จึงส่งกระทบต่อความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ และระบบประสาท ทำให้ปัสสาวะไม่ออกได้
- ภาวะหูรูดท่อปัสสาวะบีบรัดตัวผิดปกติ (Overactive Bladder: OAB) มักพบในผู้ที่เคยผ่าตัดทางทวารหนัก เช่น เป็นริดสีดวงทวาร ไขสันหลังเคยได้รับบาดเจ็บ
อาการปัสสาวะไม่ออก
ผู้ป่วยที่มีอาการปัสสาวะไม่ออกมักจะมีระยะเวลาของอาการมากกว่า 1 เดือนไปจนถึงหลายปี และยังอาจมีอาการอื่นๆ เกิดขึ้นได้อีก เช่น
- ต้องการปัสสาวะซ้ำอีกครั้ง แม้จะเพิ่งปัสสาวะเสร็จไป
- ต้องออกแรงขับปัสสาวะมากจึงจะปัสสาวะออก
- ไม่รู้ว่าตนเองปวดปัสสาวะ ความรู้สึกปวดปัสสาวะขาดหายไป
- มักปัสสาวะบ่อยภายในระยะเวลาสั้นๆ
- ปัสสาวะบ่อยมากกว่า 8 ครั้งต่อวัน
- ต้องตื่นนอนกลางดึกบ่อยๆ เพื่อปัสสาวะ
- มีปัสสาวะรั่วไหลระหว่างวัน
- รู้สึกไม่สบายตัวหลังจากขับปัสสาวะเสร็จ หรือรู้สึกว่า ยังปัสสาวะไม่สุดทั้งๆ ที่ขับปัสสาวะหมดแล้ว
- อาจพบก้อนอยู่เหนือหัวหน่าวเมื่อกระเพาะปัสสาวะมีน้ำปัสสาวะเต็มแล้ว แต่ไม่สามารถปัสสาวะออกได้
อาการปัสสาวะไม่ออกที่อยู่ในระยะร้ายแรง และควรรีบพาผู้ป่วยไปพบแพทย์ มิฉะนั้นอาจทำให้มีการอุดตันของกระเพาะปัสสาวะมากกว่าเดิม จนลุกลามทำให้เกิดการติดเชื้อได้ ได้แก่
- ไม่สามารถขับปัสสาวะออกได้อีก และไม่มีปัสสาวะออกมาเลยแม้แต่นิดถึงแม้จะพยายามเบ่งขับอย่างแรงแล้ว
- เมื่อต้องการปัสสาวะ จะมีอาการปวดปัสสาวะอย่างรุนแรงผิดปกติ
- ท้องน้อยบวม หรือรู้สึกเจ็บท้องน้อย
อาการแทรกซ้อนของอาการปัสสาวะไม่ออก
ผู้ที่มีอาการปัสสาวะไม่ออกจนทำให้น้ำปัสสาวะสะสมอยู่ในร่างกายสามารถเกิดอาการไตวายตามมาได้ ซึ่งจะทำให้ระบบการกรองของเสียทำงานบกพร่อง และยิ่งทำให้ผู้ป่วยมีของเสียในร่างกายสะสมมากกว่าเดิม
เมื่อของเสียสะสมบางขึ้นๆ ผู้ป่วยอาจมีอาการตัวซีด มีภาวะเลือดเป็นกรด โพแทสเซียมในเลือดสูง เหนื่อยง่าย และอ่อนเพลียได้
นอกจากนี้ผู้ป่วยยังอาจติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะได้เพราะน้ำปัสสาวะเป็นของเสีย หากน้ำปัสสาวะยังค้างอยู่ในร่างกายก็ไม่ต่างจากการมีสิ่งสกปรกสะสมอยู่ในร่างกายจึงทำให้เกิดอาการติดเชื้อได้ บางรายอาจปัสสาวะออกมาเป็นน้ำสีขุ่นและมีหนองปน
ผู้ป่วยที่ไม่มีนิ่วในกระเพาะปัสสาวะและมีอาการปัสสาวะไม่ออก ก็อาจเกิดนิ่วในภายหลังได้ เนื่องมาจากน้ำปัสสาวะที่คั่งอยู่ข้างในจะสะสมกลายเป็นก้อนนิ่วในภายหลัง
นอกจากนี้อาจพบภาวะกล้ามเนื้อที่ใช้ในการเบ่งปัสสาวะโตผิดปกติ หรือฝ่อ เกิดกระเปาะในกระเพาะปัสสาวะซึ่งทำให้มีการติดเชื้อได้ง่าย
ความแตกต่างระหว่างอาการกระเพาะปัสสาวะไม่ออกกับอาการปัสสาวะขัด
หลายคนอาจสับสนกับ “อาการปัสสาวะไม่ออก” และ “อาการปัสสาวะขัด”ว่า แตกต่างกันอย่างไร
คำตอบคือ อาการปัสสาวะขัดเป็นอาการที่ผู้ป่วยสามารถปัสสาวะได้บ้าง แต่เป็นไปโดยยาก หรือมีปริมาณปัสสาวะกะปริบกะปรอย นอกจากนี้ปัสสาวะผู้ป่วยยังอาจมีเลือดปน หรือปวดหน่วงท้องน้อยระหว่างปัสสาวะด้วย แต่ก็ยังปัสสาวะออกได้บ้าง
ในขณะที่อาการปัสสาวะไม่ออกนั้น ผู้ป่วยจะไม่สามารถขับปัสสาวะออกมาได้เลย จนทำให้เกิดการคั่งค้างของน้ำปัสสาวะในกระเพาะปัสสาวะ
วิธีรักษาอาการปัสสาวะไม่ออก
เป้าหมายสำคัญในการรักษาอาการปัสสาวะไม่ออกคือ ปล่อยให้น้ำปัสสาวะที่สะสมอยู่ออกจากร่างกายให้หมด โดยอาจเป็นการใส่สายสวนปัสสาวะ เพื่อเอาน้ำปัสสาวะออกมา
ส่วนผู้ที่มีอาการปัสสาวะไม่ออกซึ่งเป็นผลกระทบมาจากความผิดปกติ หรือโรคอื่นๆ เกี่ยวกับระบบทางเดินปัสสาวะ แพทย์ก็จะรักษาไปตามอาการโรคนั้นๆ เช่น
- การรับประทานยาฆ่าเชื้อ ในกรณีปัสสาวะไม่ออกจากภาวะติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (Urinary tract infection)
- การขยายท่อปัสสาวะ แล้วใส่สายสวนปัสสาวะเพื่อนำปัสสาวะออก ในกรณีเป็นภาวะท่อปัสสาวะตีบ
- การผ่าตัด ในกรณีที่ไม่สามารถใช้สายสวนได้ หรือมีการอุดกั้นที่ท่อปัสสาวะ หรือท่อปัสสาวะตีบมาก ซึ่งเกิดจากนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ โรคต่อมลูกหมากโต โรคมะเร็งต่อมลูกหมาก หรือเกิดจากภาวะกระเพาะปัสสาวะหย่อน (Cystocele)
- การใส่ท่อระบายเข้าไปในท่อปัสสาวะ เพื่อป้องกันการอุดกั้นของทางเดินปัสสาวะในอนาคต
- การสวนล้างก้อนเลือด ในกรณีที่มีก้อนเลือดไปอุดกั้นทางเดินปัสสาวะ จากนั้นแพทย์จะใช้ไฟฟ้าจี้เพื่อห้ามเลือด แล้วสวนล้างด้วยน้ำเกลือ
นอกจากนี้หากแพทย์มีการจ่ายยาเพื่อรักษาโรคที่ทำให้เกิดอาการปัสสาวะไม่ออก ผู้ป่วยก็ควรรับประทานยาตามแพทย์สั่งอย่างเคร่งครัดเพื่อให้อาการบรรเทาได้เร็วยิ่งขึ้น
อย่างไรก็ตาม บางครั้งอาการปัสสาวะไม่ออกก็เกิดขึ้นได้จากหลายปัจจัยที่ยากจะควบคุม เช่น
- การใช้ยาบางชนิด เช่น ยาหดหลอดเลือด ยาต้านฮิสตามีน
- การคลอดบุตรซึ่งทำให้บริเวณอวัยวะเพศเกิดบาดแผล
- กล้ามเนื้อหูรูดเสื่อมสภาพซึ่งเป็นผลมาจากอายุที่มากขึ้น
- ความเสียหายของเส้นประสาทซึ่งเป็นผลมาจากบางโรค เช่น โรคเบาหวาน
ดังนั้นหากมีอาการปัสสาวะไม่ออก ปัสสาวะขัด หรือรู้สึกได้ว่า การปัสสาวะผิดปกติไปจากเดิม ให้รีบไปพบแพทย์โดยนำตัวยาที่กำลังรับประทานไปด้วย เพื่อประกอบการวินิจฉัย ที่สำคัญ เมื่อพบแพทย์ควรพร้อมให้ข้อมูลเกี่ยวกับประวัติสุขภาพของตนเองอย่างละเอียด จะเป็นประโยชน์อย่างมาก
นอกจากนี้การดื่มน้ำให้เพียงพอต่อร่างกายยังเป็นตัวช่วยสำคัญที่ทำให้ความเสี่ยงของโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะน้อยลง รวมถึงไม่ควรมีพฤติกรรมกลั้นปัสสาวะเพราะมีโอกาสทำให้ติดเชื้อและเกิดโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินปัสสาวะตามมาในภายหลัง
อาการปัสสาวะไม่ออกเป็นอาการที่ดูเหมือนไม่รุนแรง นอกจากจะสร้างความรำคาญและทำให้รู้สึกไม่สบายตัวได้แล้ว ยังอาจแฝงภาวะผิดปกติ หรือโรคได้ ดังนั้นจึงเมื่อมีอาการผิดปกติ ไม่ควรนิ่งนอนใจ ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัยและรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ
ตรวจสอบความถูกต้องโดย พญ. วรรณวนัช เสถียรธรรมมณี
ที่มาของข้อมูล
- Shilpa Amin, What to know about urinary retention (https://www.medicalnewstoday.com/articles/327417#1), 1 July 2020.
- Kowalik, Urszula; Plante, Mark K. (June 2016). “Urinary Retention in Surgical Patients”. The Surgical Clinics of North America. 96 (3): 453–467. doi:10.1016/j.suc.2016.02.004. ISSN 1558-3171. PMID 27261788.
- Judith Marcin, What Causes Urinary Retention and How Is It Treated? (https://www.healthline.com/health/urinary-retention), 1 July 2020.
