ไฮเปอร์แบริค (Hyperbaric Oxygen: HBO) บำบัดร่างกายด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์

ปัจจุบันมีเทคโนโลยีทางการแพทย์ และการส่งเสริม ฟื้นฟูสุขภาพ แนวทางใหม่ๆ เกิดขึ้นเสมอ รวมทั้งไฮเปอร์แบริค (Hyperbaric oxygen: HBO) หรือการบำบัดร่างกายด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์

ในสหรัฐอเมริกาใช้การบำบัดด้วยไฮเปอร์แบริคมานานแล้ว โดยเน้นรักษาผู้เป็นโรค หรือได้รับบาดเจ็บจากความกดอากาศ เช่น นักดำน้ำ

ส่วนประเทศไทย ปัจจุบันใช้ไฮเปอร์แบริคร่วมกับการรักษาทางอายุรกรรมและศัลยกรรม เช่น บรรเทาอาการปวดศีรษะไมเกรน อาการนอนไม่หลับ อาการบวมของแผล การบีบตัวของเส้นเลือด รวมถึงโรคเรื้อรังต่างๆ

ไฮเปอร์แบริค คืออะไร?

ไฮเปอร์แบริคออกซิเจนเทอราปี (Hyperbaric oxygen therapy: HBOT) หรือเรียกสั้นๆ ว่า ไฮเปอร์แบริค (HBO) คือ การบำบัดด้วยออกซิเจน

จะมีการสร้างอุโมงค์ หรือห้องให้ผู้รับการบำบัดเข้าไปอยู่ข้างใน จากนั้นจึงปรับบรรยากาศในอุโมงค์ให้มีออกซิเจนบริสุทธิ์ เข้มข้น และมีความกดอากาศสูงกว่าอากาศภายนอก 3 เท่า

ไฮเปอร์แบริค รักษาอะไรได้บ้าง?

ระหว่างการบำบัด ออกซิเจนเข้มข้นจะถูกส่งไปทั่วร่างกายผ่านทางเลือด ส่งผลต่อเซลล์และเนื้อเยื่อ ระบบการไหลเวียนของเลือด และระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย ดังนี้

ผลต่อเซลล์และเนื้อเยื่อ

HBO ช่วยสมานแผลและป้องกันแผลลุกลาม

เนื่องจากบรรยากาศในอุโมงค์จะไปเพิ่มออกซิเจนในพลาสมา (Plasma) ผู้รับการบำบัด แล้วอาศัยการไหลเวียนเลือดนำพลาสมานั้นไปสู่บาดแผล หรือบริเวณที่มีเนื้อเยื่อขาดออกซิเจนและกำลังจะตาย ทำให้แผลสมานตัวดีขึ้น

มีงานวิจัยพบว่า ไฮเปอร์แบริคให้ผลดีกับการรักษาแผลในผู้ป่วยเบาหวาน ช่วยลดความเสี่ยงที่จะต้องตัดอวัยวะได้

นอกจากนี้ยังมีการใช้วิธีบำบัดนี้ในผู้ป่วยออทิสติก สมาธิสั้น โดยอาศัยออกซิเจนให้เข้าไปช่วยซ่อมแซม หรือกระตุ้นเซลล์สมองให้ทำงานมากขึ้น

ผลต่อการไหลเวียนของเลือด

ออกซิเจนเข้มข้นจากอุโมงค์ไฮเปอร์แบริคช่วยเสริมสร้างเส้นเลือดใหม่ รวมถึงกระตุ้นเซลล์ให้ผลิตสารจำพวกโปรตีนเพิ่มขึ้น ส่งผลให้เกิดการสร้างคอลลาเจนและเซลล์ผิวใหม่

นอกจากนี้ยังมีการใช้ HBO เพื่อบรรเทาอาการปวดศีรษะไมเกรน ซึ่งเป็นอาการที่มักเกิดจากหลอดเลือดในสมองขยายตัว

โดยเมื่ออยู่ในเครื่องปรับความดันอากาศและมีออกซิเจนเข้มข้น แรงดันออกซิเจนจะเข้าสู่ร่างกาย ทำให้หลอดเลือดสมองที่ขยายอยู่หดตัวลง ช่วยบรรเทาอาการปวดศีรษะไมเกรนในที่สุด

ผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน

HBO ช่วยหยุดความเป็นพิษของแบคทีเรียบางชนิด และการเพิ่มออกซิเจนในเนื้อเยื่อยังช่วยเพิ่มความสามารถในการต้านการอักเสบ

อีกทั้งการบำบัดนี้ยังเพิ่มประสิทธิภาพของเม็ดเลือดขาว ให้กำจัดสิ่งแปลกปลอมได้ดีขึ้น

องค์การอาหารและยาของสหรัฐอเมริกา ได้รับรองว่า HBO สามารถรักษาโรคเหล่านี้ได้อย่างมีประสิทธิผลและปลอดภัย

• โรคจากการลดความกดอากาศ หรือโรคน้ำหนีบ (Decompression illness: DCI)
• ภาวะฟองอากาศในหลอดเลือดดำ
• โรคโลหิตจางที่มาจากการเสียเลือดอย่างรุนแรง
• การติดเชื้อในสมองและไซนัส
• ภาวะคาร์บอนมอนอกไซด์เป็นพิษ
• บาดแผลไฟไหม้จากความร้อน หรือเปลวไฟ
• การปลูกถ่ายผิวหนัง
• เนื้อเยื่ออ่อนอักเสบติดเชื้อระดับรุนแรง
• กระดูก หรือไขกระดูกอักเสบติดเชื้อ
• หลอดเลือดแดงบกพร่อง หรือมีการไหลของเลือดแดงต่ำ
• ภาวะเลือดไม่เลี้ยงบาดแผลเฉียบพลัน เช่น เป็นแผลกดทับ
• เนื้อเยื่อตายจากการติดเชื้อ
• บาดแผลจากการฉายรังสี เช่น แผลจากการรักษามะเร็ง

อุโมงค์ไฮเปอร์แบริค มีแบบไหนบ้าง?

อุโมงค์ไฮเปอร์แบริค (Hyperbaric chamber) หรืออุโมงค์ปรับบรรยากาศ ในประเทศไทยปัจจุบัน (พ.ศ. 2562) มีใช้กันอยู่ 2 แบบ ได้แก่

1. แบบใช้คนเดียว (Monoplace chamber)

ลักษณะเป็นหลอดแก้วแนวนอน ขนาดพอดีตัว 1 คน คล้ายเครื่อง MRI ทำด้วยพลาสติกอะคริลิกใส ไม่จำเป็นต้องสวมอุปกรณ์ครอบศีรษะใดๆ สามารถดูโทรทัศน์ ฟังเพลง หรือพูดคุยกับคนภายนอกไปด้วยได้

2. แบบใช้ร่วมกันได้หลายคน (Multiplace Chamber)

เป็นลักษณะอุโมงค์ทึบสีฟ้า ขนาดพอนั่งและนอนด้วยกันได้ 1-3 คน จะมีอุปกรณ์ครอบศีรษะที่ต่อท่อออกซิเจนอยู่ ให้สวมใส่ไว้ตลอดเวลา สามารถสื่อสารกับนอกอุโมงค์ได้ด้วยวิทยุสื่อสาร

ขั้นตอนการบำบัดด้วย HBO หรือไฮเปอร์แบริค

เมื่อเข้าไปใช้บริการบำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ จะมีการดำเนินตามขั้นตอนหลักๆ ดังต่อไปนี้

1. ซักประวัติ วัดความดัน
2. แพทย์ตรวจร่างกายและประเมินว่าสามารถใช้เครื่องได้หรือไม่ อาจมีการให้ลงชื่อในเอกสารยินยอมเข้ารับการรับการรักษา
3. เปลี่ยนเสื้อผ้าเป็นชุดของโรงพยาบาล ถอดเครื่องประดับออกทั้งหมด
4. เข้าไปนั่ง หรือนอนในอุโมงค์ หากเป็นอุโมงค์สำหรับหลายคน จะได้รับหน้ากาก หรืออุปกรณ์สวมศีรษะที่ต่อกับท่อปล่อยออกซิเจน
5. เจ้าหน้าที่จะปิดอุโมงค์ไฮเปอร์แบริคและปรับให้ในอุโมงค์มีระดับออกซิเจนและความดันอากาศเหมาะแก่การบำบัด จากนั้นผู้รับการบำบัดก็เพียงอยู่ในท่าที่สบายและหายใจเข้า-ออกให้เต็มที่ จนครบเวลาบำบัด

ระหว่างการบำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ ผู้รับการบำบัดอาจมีอาการหูอื้อได้เป็นปกติ เหมือนเวลานั่งเครื่องบิน โรงพยาบาลบางแห่งจะมีการเตรียมลูกอมไว้ให้ผู้รับบริการอมบรรเทาอาการ

ต้องเข้าไปอยู่ในอุโมงค์ไฮเปอร์แบริคนานหรือไม่?

การบำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ ผู้รับการบำบัดจะใช้ระยะเวลาไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับอาการที่เป็น โดยทั่วไปจะใช้เวลาประมาณ 30 นาที-2 ชั่วโมงต่อครั้ง

กรณีการรักษาในต่างประเทศ ผู้ที่เป็นโรคจากการลดความกดอากาศ หรือโรคน้ำหนีบ (Decompression illness: DCI) จะให้เข้าอุโมงค์ไฮเปอร์แบริค ระยะเวลาประมาณ 2-5 ชั่วโมง

ความเสี่ยง อันตรายที่อาจเกิดได้จากไฮเปอร์แบริค

ตามปกติแล้ว การบำบัดร่างกายด้วย HBO หรือ ไฮเปอร์แบริค ค่อนข้างปลอดภัย หลังจากทำอาจมีอาการเหนื่อยล้า ปวดหัวเล็กน้อย เป็นผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นได้

อย่างไรก็ตาม ยังมีความเสี่ยงในการจะเกิดอาการผิดปกติร้ายแรงได้ แต่โอกาสน้อยมาก เช่น

• ภาวะสายตาสั้นชั่วคราว ซึ่งเกิดจากเลนส์ตาเกิดความเปลี่ยนแปลงขณะบำบัด
• หูชั้นกลางบาดเจ็บ มีของเหลวไหลออกมา หรือเยื่อแก้วหูฉีก ขณะเพิ่มความดันอากาศ
• ปอดแฟบ เนื่องจากความเปลี่ยนแปลงของความดันอากาศ
• ชัก เนื่องจากได้รับออกซิเจนเข้าสู่ระบบประสาทส่วนกลางมากเกินไป

อันตรายอีกอย่างที่เกิดได้เมื่ออยู่ในอุโมงค์ไฮเปอร์แบริคคือ เกิดไฟลุกไหม้ เนื่องจากภายในอุโมงเต็มไปด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ หากมีประกายไฟ หรือเชื้อเพลิง เกิดขึ้น

ดังนั้นเมื่อจะบำบัดด้วย HBO หรือ ไฮเปอร์แบริค เมื่อเจ้าหน้าที่ห้ามเอาสิ่งใดเข้าอุโมงค์ไปด้วย คุณจึงควรทำตามอย่างเคร่งครัด

ข้อควรปฏิบัติหลังจากทำไฮเปอร์แบริค

หลังจากบำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ (HBO) เรียบร้อยแล้ว คุณสามารถรับประทานอาหารตามปกติ หากยังหูอื้ออาจจิบน้ำเพื่อบรรเทาอาการได้ จากนั้นเพียงแค่รักษาสุขภาพตามปกติ พักผ่อนให้เพียงพอ

หากจะบำบัดครั้งต่อไปควรเลือกช่วงเวลาที่ร่างกายแข็งแรง ไม่มีโรคโดยเฉพาะโรคที่เกี่ยวกับหูชั้นกลาง หรือเป็นไข้ เพราะความดันอากาศที่สูงกว่าปกติจากเครื่องไฮเปอร์แบริคอาจทำให้อาการป่วยแย่ลงได้

ทำไฮเปอร์แบริค (HBO) ราคาเท่าไร ใช้บริการได้ที่ไหนบ้าง?

ในประเทศไทยมีสถานพยาบาลหลายแห่งให้บริการ HBO หรือ ไฮเปอร์แบริค บำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ เช่น โรงพยาบาลยันฮี โรงพยาบาลพญาไท โรงพยาบาลศิริราช โรงพยาบาลกรุงเทพ ฯลฯ

โดยอาจอยู่ที่หน่วยเวชศาสตร์ชะลอวัย (Anti-aging) ศูนย์เบาหวาน หรือศูนย์การบำบัดด้วยออกซิเจนความดันบรรยากาศสูง แล้วแต่โรงพยาบาล

ราคา HBO หรือ ไฮเปอร์แบริค อยู่ที่ประมาณชั่วโมงละ 1,000 บาทต่อคน

การสูดออกซิเจนจากถัง จะได้รับผลเหมือนทำไฮเปอร์แบริคหรือไม่?

มีผู้ป่วยซึ่งหายใจเองไม่ได้และต้องมีการใช้เครื่องช่วยหายใจต่อกับถังออกซิเจนเข้าช่วย

บางคนอาจสงสัยว่า การสูดออกซิเจนแบบนั้นจะให้ผลเหมือนการบำบัดด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ (Hyperbaric oxygen therapy: HBO) หรือไม่

คำตอบคือ ไม่เหมือนกัน เนื่องจากการสูดออกซิเจนจากถัง ผ่านหน้ากาก ในห้องที่มีความกดอากาศปกตินั้น จะไปเพิ่มความเข้มข้นของออกซิเจนซึ่งลำเลียงโดยฮีโมโกลบินในเม็ดเลือดแดง

ในขณะที่การทำไฮเปอร์แบริคให้ผลมากกว่าคือ ออกซิเจนจะเข้าไปในพลาสมาด้วย

และอาการบางอย่าง เช่น คาร์บอนมอนอกไซด์เป็นพิษ หากเป็นแล้วฮีโมโกลบินจะไม่สามารถจับกับโมเลกุลออกซิเจนได้ เวลาจะทำการรักษาจึงไม่สามารถให้ออกซิเจนแบบธรรมดา แต่ต้องทำ HBO หรือ ไฮเปอร์แบริค

ตรวจสอบความถูกต้องโดย พญ. วรรณวนัช เสถียรธรรมมณี

ที่มาของข้อมูล

• Medscape, Hyperbaric Oxygen Therapy (https://emedicine.medscape.com/article/1464149-overview), 25 January 2020.
• Medical News Today, What is hyperbaric oxygen therapy good for? (https://www.medicalnewstoday.com/articles/313155.php), 25 January 2020.
• Mayo Clinic Staff, Hyperbaric oxygen therapy (https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/hyperbaric-oxygen-therapy/about/pac-20394380), 25 April 2020.