คำว่า “อยู่ไฟหลังคลอด” นั้น หมายถึงการทำหัตถการต่างๆ ที่มีความร้อน ช่วยเพิ่มความร้อนให้แก่ร่างกาย ทำให้กระบวนการเผาผลาญและกระบวนการขับถ่ายของเสียเกิดขึ้นเป็นปกติ เช่น การประคบสมุนไพร อบไอน้ำสมุนไพร ตามหลักการแพทย์แผนไทยมีความเชื่อว่า หลังการคลอดบุตรมารดาจะสูญเสียธาตุทั้ง 4 ได้แก่ ธาตุดิน น้ำ ลม และธาตุไฟ เปรียบได้กับของเหลวหรือเลือด อุณหภูมิ และการปรับสมดุลของฮอร์โมนนั้นยังไม่คงที่ จึงต้องทำการอยู่ไฟเพื่อปรับสมดุลของธาตุต่างในร่างกายให้อยู่ในสภาวะปกติ ป้องกันการเกิดโรคต่างๆ อีกวิธีหนึ่งซึ่งอาจไม่ค่อยพบเห็นมากแล้ว แต่อยู่ในกลุ่มของการอยู่ไฟแบบไทยๆ ได้แก่ “การทับหม้อเกลือ”
สารบัญ
การทับหม้อเกลือคืออะไร?
การทับหม้อเกลือเป็นหนึ่งในวิธีการฟื้นฟูสภาพในหญิงหลังคลอด โดยการใช้หม้อที่มีเกลืออยู่ด้านในทับบริเวณหน้าท้อง ช่วยทำให้มดลูกเข้าอู่ได้เร็วขึ้น ขับน้ำคาวปลา (น้ำที่เป็นของเสียหลังจากการคลอด โดยปกติมีลักษณะเป็นสีเลือดจางๆ จะหมดภายใน 3-4 สัปดาห์หลังคลอด) ความร้อนจากหม้อเกลือยังช่วยให้ระบบไหลเวียนเลือดและน้ำเหลืองดีขึ้น เมื่อเลือดไหลเวียนดีแล้วจะช่วยให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย รักษาอาการปวดเมื่อย เคล็ดขัดยอกได้ นอกจากนี้ความร้อนจะกระตุ้นให้เกิดการเผาผลาญไขมันบริเวณหน้าท้อง ช่วยให้หน้าท้องยุบได้บ้างเล็กน้อย
วิธีการเตรียมหม้อเกลือและวิธีทับหม้อเกลือ
ขั้นตอนแรกนำผ้าขาวบางปู จากนั้นนำสมุนไพรหั่นและตำให้แหลกพอประมาณมาผสมกับการบูรเล็กน้อย โดยสมุนไพรที่ใช้ในการทับหม้อเกลือส่วนใหญ่จะเป็นสมุนไพรฤทธิ์ร้อน และมีสรรพคุณที่ช่วยให้มดลูกเข้าอู่และขับน้ำคาวปลา เช่น ไพล ว่านชักมดลูก ว่านนางคำ เป็นต้น
จากนั้นใช้ใบพลับพลึงวางบนสมุนไพร ไขว้กันประมาณ 3-4 ใบ ขั้นตอนต่อไปคือการเตรียมหม้อเกลือโดยให้นำเกลือใส่หม้อดินเล็ก ตั้งไฟจนเม็ดเกลือแตก นำไปวางบนใบพลับพลึง (ช่วยไม่ให้หม้อเกลือร้อนจนเกินไปและช่วยลดการอักเสบของกล้ามเนื้อได้)
จับมุมผ้าทั้งสี่ด้านและใช้เชือกรัดห่อให้เหมือนลูกประคบ จากนั้นนวดโกยท้อง 1 รอบและใช้หม้อเกลือทับบริเวณท้องน้อย สะโพก ขา ทำประมาณ 5-6 ครั้ง ขั้นตอนการนวดและการทับหม้อเกลือควรอยู่ในความดูแลของแพทย์แผนไทย เนื่องจากบริเวณท้องมีอวัยวะที่สำคัญหลายอย่าง อาจเกิดการระบมและช้ำได้ง่าย
การทับหม้อเกลือต่างจากการประคบสมุนไพรอย่างไร?
ทั้งการประคบสมุนไพรและทับหม้อเกลือต่างช่วยทำให้การไหลเวียนของโลหิตและนำเหลืองดีขึ้น ช่วยลดอาการปวดตึงกล้ามเนื้อได้เป็นอย่างดี ทั้งยังช่วยฟื้นฟูสภาพร่างกายมารดาหลังคลอดได้
สิ่งที่แตกต่างกันคือสรรพคุณของสมุนไพรที่ใช้ ส่วนใหญ่ในลูกประคบจะเน้นสมุนไพรที่ช่วยบรรเทาอาการปวด คลายกล้ามเนื้อ และลดการอักเสบ แต่สมุนไพรที่ใช้ในการทับหม้อเกลือจะเน้นเรื่องการขับน้ำคาวปลาและช่วยให้มดลูกเข้าอู่เป็นหลัก นอกจากนี้การใช้หม้อเกลือจะช่วยเก็บความร้อนดีกว่าการใช้ลูกประคบอีกด้วย
ผ่าตัดคลอด ทับหม้อเกลือได้ไหม?
หญิงผ่าคลอดสามารถทับหม้อเกลือได้ แต่จะต้องทำหลังคลอดเกิน 1 เดือน แต่ไม่เกิน 3 เดือน เนื่องจากต้องรอให้แผลผ่าตัดหายดีและไม่นานจนเกินไปก่อนมดลูกจะเข้าอู่ ส่วนหญิงที่คลอดด้วยวิธีธรรมชาติสามารถทับหม้อเกลือได้เลยหลังจากคลอด 1 สัปดาห์
ไม่ว่าจะคลอดแบบไหน ควรทับหม้อเกลือเพียงวันละไม่เกิน 1 ครั้ง ติดต่อ 3-7 วัน แล้วแต่สภาพร่างกายของหญิงหลังคลอด โดยหากเป็นท้องแรกจะฟื้นฟูได้เร็วกว่า
ข้อควรระวังในการทับหม้อเกลือ
แม้การทับหม้อเกลือจะให้ประโยชน์ต่อหญิงหลังคลอดมาก แต่เพื่อความปลอดภัย ควรระมัดระวังสิ่งต่อไปนี้
- ระวังความร้อนจากหม้อเกลือ ไม่ควรวางหม้อเกลือหรือกดแช่นานเกินไป อาจทำให้ผิวไหม้ได้
- ควรระวังผู้ป่วยเบาหวานและความดันโลหิตสูง อาจเกิดอาการหน้ามืด วิงเวียนระหว่างทำหัตถการ
- ไม่ควรทับหม้อเกลือถึงใต้อก เนื่องจากเป็นบริเวณเนื้ออ่อน ผิวอาจจะไหม้และอาจทำให้มีอาการจุกเสียด
- ห้ามทำในหญิงหลังคลอดที่มีไข้สูงเกิน 37 องศา และหากมีอาการตกเลือดหลังคลอดไม่ควรทับหม้อเกลือ
- ควรทำหลังจากรับประทานอาหารแล้วเกิน 1 ชั่วโมง
เขียนบทความและตรวจสอบความถูกต้องโดย ทีมนักกำหนดอาหารวิชาชีพ HD
