การผดุงครรภ์ไทย เป็นการตรวจ บำบัด ให้คำแนะนำ ส่งเสริมสุขภาพหญิงตั้งครรภ์ รวมถึงการป้องกันความผิดปกติที่อาจเกิดขึ้นขณะตั้งครรภ์ ระหว่างคลอด การทำคลอด ไปจนถึงการดูแลและส่งเสริมสุขภาพมารดาและทารกในระยะหลังคลอด ด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย ซึ่งเป็นองค์ความรู้ของไทยที่ได้สืบทอดมาตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน
แพทย์ผดุงครรภ์โบราณนั้นเรียกกันว่า หมอตำแย เป็นผู้มีหน้าที่ให้คำแนะนำ ดูแล รักษาโรค ป้องกันอาการผิดปกติต่างๆ ตั้งแต่การเตรียมความพร้อมก่อนตั้งครรภ์ เริ่มตั้งครรภ์ ไปจนถึงระยะหลังคลอด ผู้เป็นแพทย์ผดุงครรภ์จึงต้องมีความรู้เกี่ยวกับโรค อาการ การเปลี่ยนแปลงต่างๆ ที่เกิดขึ้นกับหญิงตั้งครรภ์และทารก โดยจะแบ่งการดูแลเป็น 3 ช่วงใหญ่ๆ ได้แก่
- การตั้งครรภ์
- การคลอด
- การดูแลหลังคลอด
สารบัญ
การผดุงครรภ์ในช่วงที่มีการตั้งครรภ์
ในช่วงนี้จะดูแลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกาย อารมณ์ และจิตใจของมารดาในช่วงตั้งครรภ์ โดยหากเกิดการเจ็บป่วยหรือความผิดปกติต่างๆ ก็อาจนำไปสู่การแท้งบุตรได้ จะเริ่มตั้งแต่การซักประวัติทั่วไป ประวัติการตั้งครรภ์ ตรวจร่างกาย ให้คำแนะนำต่างๆ รวมถึงการดูแลรักษาโรค ป้องกันการเกิดภาวะผิดปกติที่อาจเกิดขึ้น สามารถแบ่งย่อยไปอีกเป็นการดูแลด้านร่างกายและการดูแลด้านจิตใจ
การดูแลด้านร่างกาย
ให้ความรู้เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของร่างกายและอาการที่อาจเกิดขึ้น เช่น ปัสสาวะบ่อย ท้องผูก น้ำหนักเพิ่ม มีรอยแตกบริเวณหน้าท้อง ฯลฯ พร้อมให้คำแนะนำเกี่ยวกับวิธีการดูแลตนเองเมื่อมีอาการเหล่านี้เกิดขึ้น ตัวอย่างคำแนะนำ เช่น
- เมื่อมีอาการแพ้ท้อง คลื่นไส้ อาเจียน การรับประทานยาหอม หรือสูดดมมะกรูด มะนาว จะช่วยบรรเทาอาการได้
- การรับประทานอาหารให้เพียงพอ เน้นประเภทโปรตีน ผัก ผลไม้ อาหารที่มีธาตุเหล็กและแคลเซียมสูง และลดอาหารจำพวกแป้ง น้ำตาล
- สังเกตและดูแลเต้านม หัวนม การแก้ไขความผิดปกติของหัวนม เช่น หัวนมบอด บุ๋ม สั้น เป็นต้น
- การทำงาน ควรหลีกเลี่ยงการยืนหรือเดินนานๆ การยกของหนัก การทำงานที่ใช้แรงมากอาจทำให้แท้งบุตรได้
- การออกกำลังกายสามารถทำได้ตามความเหมาะสม ไม่ควรหักโหมออกกำลังกายอย่างหนัก ซึ่งวิธีการออกกำลังกายที่เหมาะสมกับหญิงตั้งครรภ์ ได้แก่ โยคะ เดินเร็ว เป็นต้น
- การมีเพศสัมพันธ์ สามารถมีได้ แต่ควรงดในช่วง 1-3 เดือนแรก และช่วง 3 เดือนก่อนคลอด เพราะอาจทำให้แท้งหรือคลอดก่อนกำหนดได้
ด้านอารมณ์และจิตใจ
ดูแล ให้คำปรึกษาเพื่อคลายความกังวล หญิงตั้งครรภ์ควรทำจิตใจให้แจ่มใส ผ่อนคลาย โดยการ ฟังเพลง อ่านหนังสือ ทำสมาธิ หรือทำกิจกรรมที่ชื่นชอบ ไม่ให้มีภาวะเครียด หรือกังวล ซึ่งคนในครอบครัวเป็นส่วนสำคัญอย่างยิ่งที่จะช่วยให้หญิงตั้งครรภ์มีสุขภาพจิตที่ดี
การผดุงครรภ์ในระยะคลอด
ในระยะนี้จะเน้นการช่วยเหลือ ดูแล สังเกต ประเมินอาการและอาการแสดงที่บ่งบอกถึงการคลอด ช่วยคลอดปกติ ช่วยดูแลด้านร่างกาย ความสะอาดของร่างกาย และอุปกรณ์ในการช่วยคลอด บรรเทาอาการเจ็บปวดจากการเจ็บครรภ์คลอด รวมถึงดูแลจิตใจของหญิงตั้งครรภ์ขณะรอคลอด เพื่อให้คลายความกลัว ความกังวลต่างๆ
การผดุงครรภ์ในระยะหลังคลอด
ระยะนี้เป็นการดูแลมารดาหลังคลอดและทารก สังเกต ตรวจประเมินอาการ ประเมินแผล ประเมินการหดตัวของมดลูก ดูแลอาการ ความเจ็บป่วย ความไม่สบายต่างๆ ฟื้นฟูสภาพร่างกายให้กลับมาเป็นปกติ ซึ่งมีหลายวิธี ได้แก่
- การอยู่ไฟ เป็นวิธีการอย่างหนึ่งที่โดดเด่นและเป็นที่รู้จักมากที่สุด ซึ่งจะช่วยให้ร่างกายกลับเข้าสู่สมดุลได้เร็ว ช่วยให้ระบบไหลเวียนเลือดทำงานดีขึ้น ช่วยขับน้ำคาวปลา ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว บรรเทาอาการอ่อนเพลีย ปวดตามร่างกาย และยังช่วยให้น้ำนมไหลสะดวก
- การนวด จะช่วยกระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด คลายความตึง ปวดกล้ามเนื้อ ช่วยให้ผ่อนคลาย และกระตุ้นการไหลของน้ำนม
- การอบสมุนไพร หรือการเข้ากระโจม ช่วยให้ระบบหายใจทำงานดีขึ้น ระบายเหงื่อและของเสียต่าง ๆ
- การประคบสมุนไพร ช่วยกระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด ลดอาการอักเสบ ช้ำบวม ช่วยให้ผ่อนคลาย
- การทับหม้อเกลือ ช่วยกระชับหน้าท้อง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว ขับน้ำคาวปลา และช่วยคลายความตึงของกล้ามเนื้อ ช่วยลดอาการปวดได้ดี
- การพันผ้าหน้าท้อง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว กระชับหน้าท้อง
- การนั่งถ่าน ช่วยสมานแผลฝีเย็บ ทำให้แผลแห้งเร็ว
- การรับประทานยาสมุนไพร เช่น ยาขับน้ำคาวปลา ยาช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว ยาบำรุงหญิงหลังคลอด ยาบำรุงน้ำนม ยาแก้หญิงอยู่ไฟไม่ได้ เป็นต้น
- การให้คำแนะนำเกี่ยวกับการดูแลตนเองและทารกในช่วงหลังคลอด เช่น การรับประทานอาหาร การทำงาน การออกกำลังกาย การดูแลรักษาความสะอาด การตรวจประเมินหลังคลอด เป็นต้น
การผดุงครรภ์แผนไทยมักมีข้อคำถามเกี่ยวกับความปลอดภัย ข้อห้าม ข้อควรระวังต่างๆ ซึ่งหากคุณได้รับการดูแลโดยแพทย์แผนไทย หรือแพทย์แผนไทยประยุกต์ที่มีใบประกอบโรคศิลป์ ผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญในการดูแลรักษา น่าเชื่อถือ ก็จะทำให้การบริการมีความปลอดภัย ถูกต้อง และทำให้มารดาหลังคลอด ทารกมีสุขภาพดี ร่างกายมีความสมดุล
ดังนั้น หากท่านสนใจและต้องการได้รับการดูแลตั้งแต่ตั้งครรภ์ จนถึงหลังคลอด ด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย ควรปรึกษาแพทย์แผนไทย แพทย์แผนไทยประยุกต์ที่มีความน่าเชื่อถือ และหากท่านใดมีโรคประจำตัว หรือภาวะแทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์ ควรปรึกษาแพทย์ก่อน เพื่อความปลอดภัยของหญิงตั้งครรภ์และทารก
เขียนบทความและตรวจสอบความถูกต้องโดย พทป. บุญศิริ คณะภักดิ์
ที่มาของข้อมูล
- อดิศักดิ์ สุมาลี, การส่งเสริมสุขภาพหญิงหลังคลอดด้วยการแพทย์แผนไทย (https://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/book56_1/culture.html), 2556.
- สุโขทัยธรรมธิราช, ภูมิปัญญาไทยกับการผดุงครรภ์ (https://be7herb.wordpress.com/สุโขทัยธรรมธิราช/ธรรมานามัย/หน่วยที่-8-15/10-ภูมิปัญญาไทยกับการผดุ/).
- สถาบันการแพทย์แผนไทย, การดูแลสุขภาพหญิงหลังคลอดด้วยการแพทย์แผนไทย, 2551.
