กรณีไหนบ้างที่ทันตแพทย์จะพิจารณาว่าจำเป็นต้องจัดฟัน ?
กรณีที่จำเป็นต้องจัดฟัน ได้แก่อะไรก็ตามที่ส่งผลต่อการใช้ชีวิตอย่างเห็นได้ชัดเจน เช่น การเคี้ยวมีปัญหา ฟันห่างหลายตำแหน่งจนเศษอาหารเข้าไปติด อีกกรณีหนึ่งคือมีการสูญเสียฟันหลายซี่หรือบางตำแหน่งจนฟันเริ่มล้ม หากยังไม่สามารถทำฟันปลอมหรือรากฟันเทียมได้ ทันตแพทย์จะแนะนำให้จัดฟันก่อนเพื่อตั้งฟันให้อยู่ในสภาพตรง พร้อมที่จะทำฟันปลอมหรือรากฟันเทียมต่อไป ไม่อย่างนั้นฟันที่ล้มจะปิดช่องว่างจนหมดจนทำได้ลำบากขึ้น
ถ้ามีฟันปลอมถอดได้ ฟันปลอมติดแน่น รากฟันเทียม กำลังรักษารากฟัน หรือทำวีเนียร์ สามารถจัดฟันแบบโลหะได้หรือไม่?
ถ้ามีฟันปลอมแบบถอดได้ ไม่สามารถจัดฟันได้เลย แต่ถ้าเป็นฟันปลอมติดแน่น จะจัดฟันได้หรือไม่นั้นขึ้นอยู่กับบริเวณที่ใส่ฟันปลอม ต้องให้ทันตแพทย์เป็นผู้พิจารณา ส่วนรายที่ทำรากฟันเทียม สามารถจัดฟันได้ โดยถ้าเป็นแบบจัดฟันลวดหรือโลหะ จะห้ามติดแบร็กเกต ลวด หรือตัวที่ดึงฟันในบริเวณที่ทำรากฟันเทียม เพราะอาจทำให้รากฟันเทียมโยกได้ กรณีที่ทำวีเนียร์ ทำได้เฉพาะจัดฟันใสเท่านั้น ไม่สามารถจัดฟันแบบลวดได้
ควรจัดฟันตอนอายุเท่าไหร่ เพราะเหตุใด?
โดยส่วนใหญ่ทันตแพทย์จะแนะนำให้จัดฟันเมื่อฟันแท้ขึ้นครบก่อน ซึ่งจะอยู่ในช่วงอายุประมาณ 14-15 ปี เพราะช่วงนี้การเจริญเติบโตของขากรรไกรและการเปลี่ยนรูปหน้าของคนไข้จะลดลง ทำให้ตำแหน่งขากรรไกรคงที่ นอกจากนี้ เด็กวัยนี้ยังสามารถดูแลเครื่องมือจัดฟันได้ด้วยตัวเองแล้ว
ข้อจำกัดในการจัดฟันมีกรณีใดบ้าง ถ้าไม่ใช่จัดฟัน จะแก้ปัญหาเหล่านั้นได้อย่างไร?
ข้อจำกัดส่วนใหญ่มักมาจากปัญหาเกี่ยวกับโรคเหงือก มีหลายระดับ เช่น มีหินปูนสะสมเล็กน้อย มีหินปูนมากจนเป็นโรคเหงือกอักเสบ ไปจนถึงกระดูกละลาย กรณีกระดูกละลายนั้นเกิดจากการมีเหงือกอักเสบเป็นเวลานาน ทำให้ฟันไม่มีที่ยึดเหนี่ยว ฟันโยก ซึ่งทำให้จัดฟันไม่ได้หรือจัดค่อนข้างลำบาก เพราะการจัดฟันเป็นการใช้แรงกระทำบนฟันมากกว่าปกติ และอาจทำให้ฟันโยกมากขึ้นไปอีก อย่างไรก็ตาม บางกรณีอาจต้องใช้การรักษาอื่นร่วมด้วย เช่น สบฟันไม่ได้เพราะคางยื่น ก็ต้องผ่าตัดขากรรไกร ขึ้นอยู่กับแต่ละกรณี ซึ่งควรเข้าพบทันตแพทย์เพื่อปรึกษาและให้ทันตแพทย์ประเมินช่องปากก่อนการจัดฟัน
ทำไมบางคนต้องถอนฟันแท้ก่อนจัดฟัน?
ปัจจัยสำหรับการถอนฟันมี 2 กรณีหลัก คือ ฟันซ้อนเกค่อนข้างมาก และรูปปากมีปัญหา เช่น คางยื่น รูปปากอูม รู้สึกยิ้มแล้วฟันเต็มปาก เนื่องจากการจัดฟันจะต้องมีช่องว่างในปากเพียงพอให้ฟันเคลื่อนที่ได้ ทั้งสองกรณีจึงต้องถอนฟัน เพราะเทคนิคการกรอฟันไม่เพียงพอจะเปิดช่องว่างให้ได้เพียงพอ
การถอนฟันแท้เพื่อจัดฟันจะมีผลเสียในระยะยาวหรือไม่?
ปัจจุบันเริ่มมีงานวิจัยที่อ้างว่า การถอนฟันแท้จะส่งผลให้นอนกรน เนื่องจากหลายครั้งพบว่ามีผลทำให้หลอดลมแคบลงจนนอนกรน นอนหลับไม่เพียงพอ ทั้งนี้ เป็นเพียงงานวิจัยบางชิ้นที่อ้างผล แต่ยังไม่มีการยืนยันผลดังกล่าวอย่างชัดเจนเป็นทางการ
เชนจัดฟันคืออะไร ทำไมบางคนใส่ บางคนไม่ใส่?
เชนจัดฟัน คือ ยางอิลาสติกชนิดหนึ่งที่ทันตแพทย์จะใช้ดึงลวดจัดฟันให้เข้ามาชิดกัน โดยอิลาสติกตัวนี้มีแรงดึงฟันในปริมาณที่มาก มักใช้สำหรับคนที่มีช่องห่างระหว่างฟันมาก แต่การใช้สำหรับฟันที่ไม่ต้องดึงฟัน หรือใส่ค้างไว้นานเกินไป จะทำให้ลวดงอจนฟันผิดรูป การใส่เชนจัดฟันจึงทำได้ในบางกรณีเท่านั้น และเป็นการใส่แค่ระยะเวลาสั้นๆ ตามการประเมินของทันตแพทย์ ซึ่งบางคนอาจไม่ต้องใส่ตลอดการจัดฟันเลยก็ได้
ลวดจัดฟันที่หย่อน เคลื่อน เลื่อน หลุด เป็นเพราะอะไร แก้ไขด้วยตัวเองเบื้องต้นได้หรือไม่ ทำอย่างไร?
การหย่อน เคลื่อน เลื่อน หลุดของลวดจัดฟัน เกิดจากสล็อตหรือตัวปลายสุดของลวดไม่ได้มีอะไรล็อกอยู่ หรือแบร็กเกตหลุด เพราะแรงกดจากการเคี้ยวอาหารบางตำแหน่งอาจทำให้ลวดจัดฟันเคลื่อนที่ เมื่อเคลื่อนไปทางหนึ่งมากๆ ก็อาจจะหลุดออกมาได้ ไม่ว่าจะเกิดขึ้นจากสาเหตุใดก็ควรกลับไปหาทันตแพทย์ ไม่ควรแก้ไขด้วยตัวเอง เพราะต้องใช้เครื่องมือเฉพาะสำหรับใช้ในช่องปาก
จัดฟันลวด แล้วเหล็กขูดปาก ลวดบาดเกิดขึ้น ทำอย่างไรดี?
ถ้าปลายลวดบาดแก้ม ให้กลับไปคลินิกทันที เพื่อให้ทันตแพทย์หรือผู้ช่วยทันตแพทย์ใช้เครื่องมือตัดลวด ห้ามตัดลวดเอง สำหรับกรณีที่เหล็กหรือแบร็คเก็ตขูดปาก อาจเกิดขึ้นกับคนที่ติดแบร็กเกตใหม่ๆ อาจทำให้เนื้อเยื่อบริเวณนั้นระคายเคือง ซึ่งทันตแพทย์อาจให้ขี้ผึ้งไปใช้ลดอาการระคายเคือง แต่เมื่อผ่านการจัดฟันไประยะหนึ่งแล้ว เนื้อเยื่อในช่องปากจะปรับสภาพ ทำให้การบาดการขูดน้อยลง
กรณีที่ลวดบาดแล้วเลือดไหล สามารถปฐมพยาบาลตัวเองอย่างไรก่อนกลับไปพบทันตแพทย์?
ถ้ามีเลือดออกมากจริงๆ ให้ใช้ผ้าก๊อซสะอาดที่แกะออกมาจากห่อเข้าไปกดไว้ สักพักหนึ่งเลือดจะไหลน้อยลง แต่ก็ควรรีบกลับไปพบทันตแพทย์ทันที
ตอบคำถามโดย
- ทพ. มนภาส ทวีปรังษีพร CEO และทันตแพทย์ผู้ชำนาญการของ BFC Dental
- ทพ. นวพล วุฒิกร เจ้าของคลินิกทันตกรรมแสนดี