อัลไซเมอร์ - สาเหตุ อาการ การรักษา ป้องกัน

อัลไซเมอร์เป็นโรคที่หลายคนน่าจะเคยได้ยินมาก่อนว่า เป็นโรคเกี่ยวกับความจำที่สั้นลง ทำให้หลงลืมสิ่งต่างๆ รอบตัวได้ง่ายจนส่งผลต่อกิจวัตรประจำวันหลายอย่าง

รู้จักโรคอัลไซเมอร์ 

โรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease) เกิดจากการตายของเซลล์ในสมอง หรือเกิดจากเซลล์ในสมองหยุดการทำงานเอง จึงมีผลทำให้การทำงานของสมองแย่ลงจนเสื่อมตัว 

หากสมองมีการเสื่อมตัวมากขึ้น หรือไม่ได้รับการรักษาในระยะเวลาภายใน 8-10 ปี ความเสื่อมของสมองผู้ป่วยก็จะรุนแรงและลุกลามได้รวดเร็วยิ่งขึ้น จนส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตและอาจเกิดอันตรายได้

ความแตกต่างระหว่างโรคอัลไซเมอร์กับภาวะสมองเสื่อม

หลายคนอาจสับสนระหว่าง "โรคอัลไซเมอร์" กับ "ภาวะสมองเสื่อม" ว่า เป็นภาวะ หรือโรคเดียวกันหรือไม่

จริงๆ แล้ว ทั้ง 2 ภาวะนี้มีความหมายแตกต่างกัน โดย "ภาวะสมองเสื่อม" จะเป็นคำเรียกภาวะกว้างๆ เกี่ยวกับการสูญเสีย หรือความสามารถที่ลดลงของสมอง ซึ่งเกี่ยวกับความทรงจำ ความคิด ภาษา การตัดสินใจ และพฤติกรรม ไม่ได้เจาะจงว่า เป็นโรคใดโรคหนึ่งเท่านั้น

ดังนั้นโรคอัลไซเมอร์จึงจัดเป็นโรคชนิดหนึ่งซึ่งอยู่ในภาวะสมองเสื่อมและยังพบได้บ่อยที่สุดในบรรดาโรคเกี่ยวกับภาวะสมองเสื่อมอื่นๆ ด้วย 

ทั้งนี้พบว่า ในจำนวนผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อมทั้งหมด มีผู้ป่วยถึง 60-80% ที่เป็นโรคอัลไซเมอร์ 

อาการของโรคอัลไซเมอร์

ยิ่งระยะเวลาผ่านไป อาการของโรคอัลไซเมอร์จะค่อยๆ แสดงออกให้เห็นชัดเจนยิ่งขึ้น โดยทั่วไปอาการของโรคอัลไซเมอร์จะแบ่งออกเป็น 3 ระยะหลัก ๆ ได้แก่

1. อาการระยะเริ่มแรก 

ในระยะเริ่มแรก อาการหลักของโรคอัลไซเมอร์คือ ผู้ป่วยจะเริ่มความจำเสื่อม มีอาการหลงลืมในสิ่งที่ต้องทำ หรือเห็นอยู่เป็นประจำทุกวัน เช่น

• ลืมบทสนทนาที่จะพูด 
• ลืมเหตุการณ์ล่าสุดที่เพิ่งเจอมา
• ลืมชื่อสถานที่ วัตถุ 
• มีปัญหาในการคิดคำพูดที่ถูกต้อง
• ย้ำคิดย้ำทำเป็นประจำ เช่น ถามคำถามเดิมๆ หลายครั้ง
• มักตัดสินใจผิดพลาด หรือไม่สามารถตัดสินใจได้
• ปรับตัวเข้ากับสิ่งรอบตัวได้ช้าลง 
• ลังเลที่จะลองสิ่งใหม่ๆ
• มีสัญญาณของการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น ความวิตกกังวลเพิ่มขึ้น มีการตื่นตระหนก เกิดอาการสับสนขึ้นเป็นระยะๆ 

2. อาการระยะปานกลาง

ผู้ป่วยจะเริ่มสับสนและมึนงงกับสิ่งรอบตัวและใกล้ตัวมากขึ้น เช่น ไม่ทราบว่าตอนนี้เวลากี่โมง วันนี้เป็นวันอะไร หลงทางทั้งๆ ที่ก็เคยเดินทางในเส้นทางนี้อยู่บ่อยๆ 

นอกจากนี้ยังมีอีกอาการอื่นๆ ที่แสดงออกมาอีก เช่น

• เกิดภาวะย้ำคิด ย้ำทำซ้ำๆ 
• เกิดอาการหลงผิด รู้สึกหวาดระแวง และสงสัยในผู้ดูแล หรือแม้แต่สมาชิกในครอบครัว
• มีปัญหาเกี่ยวกับการพูด หรือภาษา (Aphasia)
• นอนหลับไม่เต็มที่
• เกิดการเปลี่ยนแปลงอารมณ์ เช่น อารมณ์ขึ้นๆ ลงๆ บ่อยครั้ง เกิดอาการซึมเศร้าและความรู้สึกกังวลมากขึ้น ผิดหวัง หรือกระวนกระวายใจ อยู่ไม่เป็นสุข
• ยากที่จะทำงานเกี่ยวกับเรื่องพื้นที่ หรือการคำนวณระยะทาง เช่น การกะระยะทางจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่ง
• เกิดภาพหลอน

3. อาการระยะสุดท้าย 

ในระยะหลังๆ ของโรคอัลไซเมอร์ ผู้ป่วยจะมีอาการจะรุนแรงขึ้น ดังนี้

• มีอาการประสาทหลอน เห็นภาพลวงตา แต่อาการนี้อาจเกิดขึ้นแบบเป็นๆ หายๆ ตลอดช่วงที่เจ็บป่วย 
• เคี้ยวอาหารและกลืนได้ลำบาก (Dysphagia)
• มีพฤติกรรมก้าวร้าว หรือเรียกร้องความสนใจ
• ยากที่จะเคลื่อนที่ หรือเดินไปรอบๆ ได้ โดยไม่ได้รับความช่วยเหลือ
• น้ำหนักตัวลดลงอย่างรวดเร็ว แม้จะรับประทานอาหารมากขึ้นก็ตาม
• กลั้นปัสสาวะ หรืออุจจาระไม่ได้ ทำให้เกิดภาวะปัสสาวะ หรืออุจจาระเล็ด (Urinary or Bowel incontinence)
• สูญเสียความสามารถในการสื่อสารมากขึ้นเรื่อยๆ ไม่สามารถเรียบเรียงคำพูดสื่อสารให้อีกฝ่ายเข้าใจได้
• เกิดปัญหาทั้งความจำระยะสั้น และระยะยาว

สาเหตุของโรคอัลไซเมอร์

โรคอัลไซเมอร์เกิดจากส่วนต่างๆ ของสมองฝ่อลง ทำให้มีผลกระทบต่อโครงสร้างและหน้าที่ของพื้นที่สมองในส่วนนั้นๆ 

ปัจจุบันยังไม่สามารถทราบอย่างแน่ชัดได้ว่า "กระบวนการฝ่อตัวของสมองเริ่มต้นขึ้นโดยมีสาเหตุมาจากอะไร" แต่นักวิทยาศาสตร์ได้ค้นพบดังนี้ 

ในสมองของผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์จะมี "กลุ่มแผ่นแอมีลอยด์ (Amyloid plaques)" ซึ่งเกิดจากการสะสมของโปรตีนที่ผิดปกติ และความไม่สมดุลของสารเคมีสื่อประสาทที่ชื่อว่า "อะซีทิลคอลีน (Acetylcholine)"

นอกจากนี้ยังมีอีกหลายปัจจัยที่ทำให้เสี่ยงต่อการเป็นโรคอัลไซเมอร์มากขึ้น เช่น

• อายุ
• พันธุกรรม
• โรคหัวใจ
• โรคหลอดเลือดสมอง
• ความดันโลหิตสูง
• โรคเบาหวาน
• โรคอ้วน

วิธีการรักษาโรคอัลไซเมอร์

ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีการรักษาโรคอัลไซเมอร์ให้หายขาดได้ แต่จะมียาบางชนิดที่สามารถช่วยบรรเทาอาการของโรคได้ เช่น ได้ยาในกลุ่มยับยั้งเอนไซม์โคลีนเอสเทอเรส (Cholinesterase inhibitor) ได้แก่

• โดเนเพซิล (Donepezil)
• กาลันตาไมน์ (Galantamine)
• ไรวาสติกไมน์ (Rivastigmine)

แต่หากระยะอาการของผู้ป่วยเริ่มรุนแรงมากขึ้นและสารสื่อประสาทอะซีทิลคอลีนผลิตได้น้อยลง ตัวยาเหล่านี้ก็ไม่มีผลช่วยในการรักษาต่อได้ 

นอกจากนี้ผู้ป่วยที่ใช้ยากลุ่มนี้ยังอาจมีผลข้างเคียงจากการใช้ยาได้ โดยมักจะเกิดกับระบบทางเดินอาหารเสียส่วนมาก เช่น คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร

• เมเมนไทน์ (Memantine) เป็นยาในกลุ่ม N-methyl D-aspartate antagonist ใช้สำหรับรักษาผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ระยะรุนแรงซึ่งมีปริมาณสารสื่อประสาทกลูตาเมต (Glutamate) มากเกินไป จนทำให้เซลล์ในสมองของผู้ป่วยถูกทำลาย แม้ว่า สารสื่อประสาทดังกล่าวมีความสำคัญต่อการเรียนรู้และความจำ แต่หากมีมากเกินไปก็จะส่งผลเสียได้ สำหรับผลข้างเคียงของยาเมเมนไทน์ประกอบด้วยอาการท้องผูก ปวดหัว รู้สึกวิงเวียน และสับสน
• โดเนเพซิล + เมเมนไทน์ (Donepezil+ Memantine) เป็นยาที่ได้รับการผสมกันระหว่างกลุ่มยาโคลีนเอสเทอราส อินฮิบิเตอร์ และกลุ่มยา N-methyl D-aspartate antagonist เป็นยาชนิดเดียวที่มีคุณสมบัติสามารถรักษาโรคอัลไซเมอร์ได้ทุกระยะ 

อย่างไรก็ตาม ถึงแม้จะมีสั่งจ่ายยาที่กล่าวไปข้างต้นเพื่อบรรเทาอาการของโรคอัลไซเมอร์แล้ว แพทย์อาจมีการสั่งจ่ายยากลุ่มอื่นๆ เพื่อลดปัญหาพฤติกรรมของผู้ป่วยที่อาจเกิดขึ้นจากโรคอัลไซเมอร์ด้วย เช่น 

• ยาลดอาการซึมเศร้า (Antidepressants)
• ยากันชัก (Anticonvulsants)
• ยาจิตเวช (Antipsychotics)
• ยาคลายกังวล (Anti-anxiety drugs) 
• ยาช่วยนอนหลับ

การดูแลผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์

โรคอัลไซเมอร์ คือ รูปแบบหนึ่งของภาวะสมองเสื่อมและความจำเสื่อม ภาวะนี้จะทำให้ผู้ป่วยมีความจำและทักษะการใช้ชีวิตที่ถดถอยลงอย่างช้าๆ และอย่างต่อเนื่อง 

เมื่อถึงระยะสุดท้ายของโรค ผู้ป่วยก็จะไม่สามารถตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อม การสื่อสาร หรือกิจวัตรประจำวันของตนเองได้

ดังนั้นเพื่อให้คุณภาพชีวิตของผู้ป่วยไม่แย่ลง ผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์จึงควรมีผู้ดูแลอยู่ตลอดเวลา เพื่อช่วยชะลออาการของโรคให้อยู่ในเกณฑ์ที่ควบคุมได้และทำให้อาการของโรคไม่บั่นทอนความปลอดภัยในชีวิตของผู้ป่วยมากขึ้น เช่น 

• ลืมปิดเตาแก๊ส
• ลืมว่า ยา หรือสารใดที่อยู่ในบ้านก่อให้เกิดอันตรายได้
• ไม่เข้าใจเรื่องเวลาและสถานที่ เช่น จำบริเวณรอบบ้านไม่ได้ หลงทางขณะเดินอยู่บนถนนแถวบ้าน หรือเดินออกจากบ้านเอง
• มีความสามารถในการตัดสินใจที่ลดลง เช่น ใช้อุปกรณ์ภายในบ้านอย่างผิดวิธี
• สับสน หวาดระแวง หรือหวาดกลัวง่ายขึ้น
• มีการรับรู้ข้อมูลใหม่ๆ ที่เปลี่ยนไป

เคล็ดลับการดูแลผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์

สำหรับเคล็ดลับที่จะช่วยให้คุณดูแลผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ได้ดีขึ้น และทำให้สภาพแวดล้อมของผู้ป่วยอยู่ในความปลอดภัยขึ้น ได้แก่

• ติดตั้งสัญญาณเตือนเมื่อมีควัน หรือก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ (Carbonmonoxide) ทั่วทั้งบ้าน 
• ปิดสวิตซ์เตาแก๊ส 
• ติดตั้งอุปกรณ์ตัดไฟฟ้า 
• ใช้ที่ครอบปลั๊กไฟเมื่อไม่ได้ใช้งาน 
• ติดตั้งราวบันไดและราวเกาะในห้องน้ำที่แข็งแรง 
• เก็บปืน อาวุธอันตราย ยา น้ำยาทำความสะอาด กระป๋องน้ำมัน และแอลกอฮอล์ในที่ปลอดภัย มิดชิดและปิดล็อคไว้เสมอ
• เคลื่อนย้ายสิ่งของที่อาจทำให้สะดุดล้มให้อยู่ในมุมที่เหมาะสม เช่น โต๊ะกาแฟ เก้าอี้ ชั้นวางของ
• ทำให้ภายในบ้านมีแสงสว่างอยู่เสมอ 
• ติดป้ายอธิบายเกี่ยวการใช้ชีวิตประจำวันภายในบ้านไว้ให้ผู้ป่วยอ่าน และควรอยู่ในรูปแบบที่อ่านง่าย เช่น การทำกิจวัตร ควรไปที่ไหน หรือควรระวังอะไร
• ทาสีผนังและพื้นห้องด้วยสีที่ต่างกัน เพื่อให้ง่ายต่อการมองเห็น
• ไม่ใช้ผ้าม่านและอุปกรณ์ตกแต่งบ้านที่มีการออกแบบ หรือมีลวดลายซับซ้อน
• ทดสอบน้ำที่ใช้ทุกที่ในบ้านว่า มีอุณหภูมิน้อยกว่า 120 องศาฟาเรนไฮต์
• ตรวจสอบวันหมดอายุของอาหารในบ้านบ่อยๆ
• เก็บสิ่งของที่ผู้ป่วยอาจจะเข้าใจผิดให้พ้นมือ เช่น ยาสีฟันซึ่งอาจถูกเข้าใจผิดว่าเป็นอาหาร
• ลดระดับเสียงพูดและดนตรีให้เบาลง เพื่อเน้นให้ผู้ป่วยได้ฟังการพูดสื่อสารระหว่างผู้ดูแลได้ชัดๆ

วิธีป้องกันโรคอัลไซเมอร์

ถึงแม้ตอนนี้จะยังไม่มีวิธีป้องกันโรคอัลไซเมอร์ให้เกิดขึ้นได้อย่างเด็ดขาด แต่หากคุณรู้จักวิธีดูแลตนเองเพื่อป้องกันภาวะความจำสั้นหรือภาวะสมองเสื่อม และทำให้สมองมีความจำที่ดีขึ้นได้ ความเสี่ยงต่อการเป็นโรคอัลไซเมอร์ก็จะยิ่งน้อยลงไป เช่น

• หลีกเลี่ยงพฤติกรรมการบริโภคอาหารที่ทำให้เกิดอันตรายต่อสมอง เช่น ดื่มเหล้าจัด สูบบุหรี่ 
• หากิจกรรมเพื่อฝึกฝนสมองบ้าง เพื่อให้สมองได้ใช้ความคิดและต้องรู้จักจำข้อมูลบางอย่าง เช่น อ่านหนังสือ เล่นเกมส์ที่ต้องใช้การวางแผนและตัดสินใจ เช่น หมากรุก หมากฮอส คิดเลข
• หากิจกรรมที่ทำให้ประสาทสัมผัสทั้ง 5 ต้องเชื่อมโยงกัน อาจเป็นการออกกำลังกาย หรือเต้นแอโรบิค เล่นโยคะ
• หมั่นออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ (ให้ได้อย่างน้อย 150 นาที/สัปดาห์)
• ไม่เก็บตัวเงียบ ลองเข้าสังคม หรือพบปะผู้คนบ้าง
• พักผ่อนให้เพียงพอ 
• ไม่นอนดึกเกินไปเพราะจะทำให้สมองอ่อนล้า
• หัดฝึกสมาธิ มีสติเมื่อต้องลงมือทำสิ่งต่างๆ อยู่เสมอ
• ตรวจสุขภาพประจำปีเป็นประจำ เพื่อติดตามดูความเสี่ยงของโรคแทรกซ้อนอื่นๆ และเพื่อป้องกันโรคอัลไซเมอร์ไปด้วย
  

โรคอัลไซเมอร์จะคลายความน่ากลัวและชะลอความรุนแรงของอาการลงได้ หากคนรอบข้าง ผู้ดูแล รวมทั้งผู้ป่วยมีความรู้จักและเข้าใจในตัวโรคอย่างแท้จริง