พยาธิเส้นด้าย ปรสิตตัวร้ายในลำไส้

พยาธิเส้นด้าย (Threadworms) หรือที่เรียกได้อีกชื่อว่าพยาธิเข็มหมุด (pinworms) คือ ปรสิตขนาดจิ๋วที่เข้าอาศัยในลำไส้ใหญ่ของมนุษย์ และเป็นพยาธิที่พบได้บ่อยในเด็กที่อายุต่ำกว่า 10 ปี พยาธิชนิดนี้มีสีขาวและดูเหมือนเส้นด้าย โดยคุณอาจสังเกตเห็นพยาธิเหล่านี้ได้ในทวารหนักหรืออุจจาระของเด็ก

พยาธิอาจไม่ก่อให้เกิดอาการอะไรเลยก็ได้ แต่สำหรับบางคนอาจมีอาการคันรอบทวารหรือช่องคลอด และอาจจะรุนแรงขึ้นในช่วงกลางคืนจนรบกวนการนอนหลับได้

พยาธิเส้นด้ายแพร่กระจายได้อย่างไร

พยาธิเส้นด้ายจะวางไข่อยู่รอบทวารหนักของผู้ติดเชื้อ (มักเป็นช่วงกลางคืน) และเมื่อตัวพยาธิวางไข่ จะมีเมือกที่ทำให้เกิดอาการคันออกมาเช่นกัน

ไข่ของพยาธิสามารถขึ้นไปติดนิ้วได้ด้วยการเกา และจะส่งต่อไปยังปากหรือเสื้อผ้าหลังจากนั้น หากผู้อื่นสัมผัสกับไข่บนสิ่งของเหล่านั้น พวกเขาก็มีโอกาสนำไข่เข้าไปในปากของตนเองได้โดยไม่ตั้งใจ

ไข่ของพยาธิเส้นด้ายสามารถมีชีวิตรอดได้นานถึง 2 สัปดาห์ก่อนจะฝักออกมา หากไข่แตกออกรอบทวารหนัก พยาธิเกิดใหม่จะกลับเข้าไปในลำไส้ใหญ่อีกครั้ง ส่วนไข่ที่ถูกกลืนเข้าไปทางปากจะเคลื่อนไปฝักตัวที่ลำไส้เล็ก และหลังจาก 2 สัปดาห์ พยาธิใหม่จะเติบโตจนมีขนาดเต็มวัยและเริ่มแพร่พันธุ์ใหม่

อาการของโรคพยาธิเส้นด้าย

การติดเชื้อพยาธิเส้นด้ายบางครั้งก็ไม่แสดงอาการใดๆ แต่หากพยาธิมีจำนวนมากก็อาจมีอาการผิดปกติได้บ้าง เช่น

• ปวดท้องเรื้อรัง แต่ไม่รุนแรง
• คันรอบๆ รูทวารหนัก บางครั้งเกาจนเกิดบาดแผล
• ขาดสารอาหาร น้ำหนักลด ในเด็กๆ มักมีภาวะผอมผิดปกติ

นอกจากนี้ การติดเชื้อพยาธิเส้นด้ายที่ไม่ได้รับการรักษา อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนได้ เช่น

• ในผู้หญิง พยาธิเส้นด้ายอาจไชเข้าไปในช่องคลอด ทำให้เกิดช่องคลอดหรือปากมดลูกอักเสบได้
• ในผู้ชาย พยาธิอาจไชเข้าไปในท่อปัสสาวะ ทำให้เกิดท่อปัสสาวะหรือต่อมลูกหมากอักเสบได้

การรักษาโรคพยาธิเส้นด้าย

สามารถรักษาได้ โดยการทานยาถ่ายพยาธิ ซึ่งได้แก่

• ยา Mebendazole 100 มก. ทานครั้งเดียว/สัปดาห์ และทานซ้ำในสัปดาห์ที่ 2
• ยา Albendazole 400 มก. ทานครั้งเดียว/สัปดาห์ และทานซ้ำในสัปดาห์ที่ 2
• ยา Pyrentel pamoate 11 มก./กก. ทานครั้งเดียว (ไม่เกิน 1 กรัม) และทานซ้ำในสัปดาห์ที่ 2

ยา Mebendazole เป็นยาหลักที่ใช้ในการรักษาการติดเชื้อพยาธิเส้นด้าย โดยคุณสามารถหาซื้อยาตัวนี้ได้จากร้านขายยาทั่วไป หรือให้แพทย์เป็นผู้จัดจ่ายแก่คุณก็ได้ โดยยานี้มีทั้งรูปแบบยาเม็ดชนิดเคี้ยวหรือยาน้ำ

Mebendazole ออกฤทธิ์ด้วยการป้องกันการดูดซับน้ำตาลของพยาธิเส้นด้าย ซึ่งทำให้พยาธิตายลงภายในเวลาไม่กี่วัน

ยาตัวนี้มีประสิทธิภาพในการกำจัดพยาธิสูงประมาณ 90-100% แต่ยาไม่สามารถกำจัดไข่ได้ ด้วยเหตุนี้คุณควรปฏิบัติตามหลักการดูแลสุขอนามัยต่อเนื่องไปพร้อมกับการใช้ยา 6 สัปดาห์

ข้อควรระวัง ยา Mebendazole อาจทำให้เกิดอาการท้องร่วงหรือปวดท้องได้ในบางรายที่ติดเชื้อรุนแรง เป็นเคสที่พบได้น้อยแต่เกิดขึ้นได้ หากมีอาการ หรือ รักษาต่อเนื่องสองสัปดาห์ยังไม่หาย ควรพบแพทย์ที่สถานพยาบาล

ควรไปพบแพทย์เมื่อไร?

หากคุณคาดว่าตนเองหรือลูกของคุณอาจมีพยาธิเส้นด้าย คุณสามารถรักษาการติดเชื้อนี้ได้ด้วยยาที่หาซื้อจากร้านขายยาโดยไม่ต้องใช้ใบสั่งจากแพทย์

คุณจำต้องไปพบแพทย์หากว่าคุณมีพยาธิเส้นด้ายและกำลังตั้งครรภ์ หรือกำลังใช้นมบุตรอยู่ หรือคุณคาดว่าลูกของคุณมีพยาธิเส้นด้ายและพวกเขามีอายุน้อยกว่า 2 ปี เพราะว่าสถานการณ์เหล่านี้จะต้องใช้วิธีรักษาแบบอื่นแทน

การเข้าพบแพทย์

ไปพบเภสัชกรเพื่อขอรับคำแนะนำเกี่ยวกับการรักษาพยาธิเส้นด้ายของคุณหรือลูกของคุณ

พยาธิเส้นด้ายตัวเมียจะวางไข่ได้หลายพันฟองรอบทวารหนักหรือช่องคลอด อีกทั้งยังปล่อยเมือกออกมาพร้อมไข่ซึ่งจะทำให้เกิดอาการคันอย่างมาก

การเกาทวารหรือปากช่องคลอด หรือการเช็ดทวารหนักหลังทำธุระจะทำให้ไข่พยาธิติดนิ้วหรือเล็บของคุณหรือออกมา

หากคุณไม่ล้างมือ ไข่จะสามารถส่งต่อไปยังปากบนอาหารหรือบนสิ่งของต่อได้ และหากผู้อื่นสัมผัสสิ่งปนเปื้อนเหล่านั้นและนำมือไปหยิบจับอาหารหรือสัมผัสปากของตน ไข่จะลงไปสู่ระบบทางเดินอาหารของผู้นั้นต่อไป

หลังจากกลืนไข่พยาธิไปและลงไปยังลำไส้แล้ว ไข่จะฟักตัวออก และพยาธิเกิดใหม่จะใช้เวลาประมาณ 2 สัปดาห์เติบโตไปเป็นพยาธิตัวเต็มวัยที่สามารถแพร่พันธุ์ต่อได้อีก

การส่งต่อไข่พยาธิ

ไข่ของพยาธิเส้นด้ายสามารถส่งต่อจากทวารหนัก (หรือช่องคลอด) ไปยังทุกสิ่งทุกอย่างที่คุณสัมผัส เช่น: ผ้าปูที่นอน และเสื้อใส่นอน ผ้าเช็ดตัว อุปกรณ์รับประทานอาหาร ของเล่นของเด็ก แปรงสีฟัน เฟอร์นิเจอร์ต่าง ๆ พื้นผิวต่าง ๆ ในห้องน้ำและครัว

ไข่ของพยาธิเส้นด้ายสามารถรอดชีวิตบนพื้นผิวต่าง ๆ ได้นานถึงสองสัปดาห์

เช่นเดียวกับการกลืนของผู้ที่สัมผัสสิ่งของหรือพื้นผิวที่มีไข่พยาธิ ไข่ยังสามารถเข้าไปในร่างกายได้ด้วยการหายใจเข้าไป ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้เพราะว่าไข่พยาธิสามารถลอยในอากาศได้ ยกตัวอย่างเช่นการสะบัดผ้าปูที่นอนหรือผ้าเช็ดตัว เป็นต้น

การป้องกันการติดพยาธิเส้นด้าย

• ล้างมือด้วยสบู่ให้สะอาดทุกครั้งหลังเข้าห้องน้ำ และก่อนทานอาหาร
• ตัดเล็บให้สั้น และหลีกเลี่ยงการเการอบทวารหนัก รวมถึงควรเลิกนิสัยดูดนิ้วหรือกัดเล็บด้วย
• อาบน้ำเป็นประจำทุกวัน ไม่ควรปล่อยให้ร่างกายสกปรก
• ทำความสะอาดเสื้อผ้า และของใช้ เช่น ผ้าเช็ดตัว ผ้าปูที่นอน ให้สะอาด รวมถึงเก็บกวาดทำความสะอาดที่อยู่อาศัยเป็นประจำ

ใครมีความเสี่ยงต่อพยาธิเส้นด้ายบ้าง?

การติดเชื้อพยาธิเส้นด้ายมักเกิดกับเด็กเล็กมากที่สุด เพราะว่าคนกลุ่มนี้มักจะไม่ล้างมือ และชอบใช้ของเล่นร่วมกัน

ผู้ที่สัมผัสกับผู้ที่มีพยาธิเส้นด้ายก็มีความเสี่ยงติดเชื้อเช่นกัน ด้วยเหตุนี้ทำให้แพทย์แนะนำให้ทุกคนในครัวเรือนรับการรักษาไปพร้อมกับผู้ที่มีพยาธิเส้นด้าย

สัตว์เลี้ยง

พยาธิเส้นด้ายจะติดเชื้อกับมนุษย์เท่านั้น และไม่แพร่กระจายผ่านทางอุจจาระของสัตว์ อย่างไรก็ตามก็มีความเสี่ยงเล็กน้อยที่คุณสามารถติดพยาธิเส้นด้ายได้จากสัตว์เลี้ยง หากบนขนของสัตว์ตัวนั้นมีไข่ของพยาธิติดอยู่ โดยจะกระจายไปยังมนุษย์ด้วยการสัมผัสหรือลูบขนสัตว์ เป็นต้น

สตรีมีครรภ์และมารดาที่ให้น้ำนมบุตร

การใช้ยามักจะไม่แนะนำให้กับผู้หญิงที่ตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร แต่ควรเปลี่ยนไปใช้หลักการดูแลความสะอาดข้างต้นแทน

คุณควรไปพบแพทย์หากว่าคุณกำลังตั้งครรภ์ได้ 3 เดือนขึ้นไป หรือกำลังให้นมบุตรอยู่และประสบกับปัญหาต่อเนื่องแม้จะดำเนินขั้นตอนดูแลความสะอาดข้างต้นแล้ว ในสถานการณ์นี้แพทย์จึงจะพิจารณาการจ่ายยารักษาให้

เด็กที่อายุต่ำกว่าสองปี

คุณควรเช็ดทำความสะอาดก้นของทารกอย่างเบามือแต่สะอาดหมดจดทุกครั้งที่เปลี่ยนผ้าอ้อม อีกทั้งก่อนและหลังจากนั้นคุณต้องล้างมือของคุณให้สะอาด

ยา Mebendazole ไม่ใช่ยาสำหรับเด็กที่อายุต่ำกว่า 2  ปี แต่แพทย์อาจตัดสินใจจ่ายยาแก่เด็กที่อายุมากกว่า 6 เดือนได้ตามความจำเป็น

หลักการดูแลสุขอนามัย

การดูแลความสะอาดอย่างเคร่งครัดสามารถกำจัดการติดเชื้อพยาธิเส้นด้าย และลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อซ้ำได้

อายุขัยของพยาธิเส้นด้ายคือประมาณ 6 สัปดาห์ ดังนั้นการดูแลความสะอาดควรดำเนินต่อเนื่องเป็นระยะเวลาอย่างน้อยเท่าอายุขัยของพยาธิ โดยทุกคนในครัวเรือนเดียวกับผู้มีเชื้อควรปฏิบัติตามคำแนะนำข้างล่างเช่นกัน;

ซักเสื้อนอน ผ้าปูที่นอน ผ้าเช็ดตัว ของเล่นทันทีที่ถูกวินิจฉัยว่ามีพยาธิครั้งแรก: การทำความสะอาดนี้สามารถทำในอุณหภูมิปรกติได้ แต่ต้องให้มั่นใจว่าทุก ๆ ชิ้นผ่านการชะล้างอย่างสมบูรณ์แล้ว

ดูดฝุ่นทั้งบ้านให้สะอาด โดยเฉพาะในห้องนอน: ควรปฏิบัติเช่นนี้บ่อย ๆ

• ทำความสะอาดห้องน้ำและห้องครัวด้วยการเช็ดฝุ่นและซักผ้าบ่อย ๆ ด้วยน้ำร้อน: ควรปฏิบัติเช่นนี้บ่อย ๆ
• เลี่ยงการสะบัดสิ่งของที่อาจมีไข่ของพยาธิ เช่นเสื้อผ้า หรือผ้าปูที่นอน: เพื่อป้องกันไม่ให้ไข่กระเด็นไปสู่สิ่งของอื่นต่อ
• ห้ามรับประทานอาหารในห้องนอน: คุณอาจเผลอกลืนไข่พยาธิที่ออกมาจากการสะบัดผ้าปูที่นอนหรือเสื้อนอนได้
• ตัดเล็บมือให้สั้น: ดูแลให้ทุกคนในบ้านทำเช่นนี้
• ไม่ส่งเสริมนิสัยการกัดเล็บหรือดูดนิ่ว: โดยเฉพาะกับเด็กเล็ก
• ล้างมือและทำความสะอาดซอกเล็บบ่อย ๆ : สิ่งสำคัญคือการล้างมือก่อนรับประทานอาหาร หลังจากทำธุระส่วนตัว และก่อนกับหลังเปลี่ยนผ้าอ้อมทารก
• สวมกางเกงชั้นในแบบพอดีกลางดึก และเปลี่ยนกางเกงที่ใส่นอนทุกเช้า
• อาบน้ำบ่อย ๆ : สิ่งที่ควรปฏิบัติคือการอาบน้ำในตอนเช้า และทำความสะอาดรอบทวารหนักและช่องคลอดเพื่อกำจัดไข่พยาธิ
• จัดให้ทุกคนในบ้านมีผ้าเช็ดตัวเป็นของตนเอง
• เก็บแปรงสีฟันในตู่ และล้างให้สะอาดก่อนนำมาใช้งาน

เด็ก ๆ สามารถติดเชื้อพยาธิเส้นด้ายจากเพื่อนหรือโรงเรียนได้ง่ายมาก ดังนั้นควรฝึกสอนให้พวกเขาดูแลความสะอาดของตนเองเพื่อลดโอกาสติดพยาธิลง