เสมหะเป็นสารคัดหลั่งที่เกิดขึ้นในระบบทางเดินหายใจ ซึ่งอาจทำให้รู้สึกไม่สบายและส่งผลกระทบต่อการหายใจได้ หายใจไม่อิ่ม การกำจัดเสมหะอย่างมีประสิทธิภาพจึงเป็นสิ่งสำคัญเพื่อช่วยให้ทางเดินหายใจโล่งขึ้นและฟื้นฟูสุขภาพของระบบทางเดินหายใจ โดยมีวิธีการหลากหลายที่สามารถทำได้ เช่น การดื่มน้ำอุ่น การใช้ยาแก้ไขอาการหรือยาขับเสมหะ และการทำให้บรรยากาศรอบข้างมีความชื้น เพื่อช่วยลดการเหนียวของเสมหะและทำให้การขับออกเป็นไปได้ง่ายขึ้น แก้ปัญหาเสมหะเหนียวติดคอ การดูแลรักษาเสมหะจึงไม่เพียงแต่ช่วยให้รู้สึกดีขึ้น แต่ยังมีส่วนสำคัญต่อการป้องกันโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบหายใจอีกด้วย
สารบัญ
เสมหะคืออะไร
“เสมหะ” (Mucus) เป็นสิ่งเหนียวๆ คล้ายกับเจลเหลวที่อยู่ตามปอด คอ ปาก จมูก และโพรงอากาศในกะโหลกของคุณ ซึ่งถูกผลิตจากเยื่อในจมูกและโพรงอากาศในกะโหลกที่เรียกว่า “เยื่อเสมหะ”
ร่างกายของคนเราจะสร้างเสมหะอยู่ตลอดเวลา แต่คุณอาจสังเกตเห็นหลังจากมีการติดเชื้อทางเดินหายใจ เช่น โรคไข้หวัดธรรมดา โรคไข้หวัดใหญ่ ไซนัสอักเสบ หรือภูมิแพ้ โดยเฉพาะหากสูบบุหรี่จะเห็นเสมหะบ่อยขึ้น
ประโยชน์และความสำคัญของเสมหะ
เสมหะเหนียวติดคอ หายใจไม่อิ่ม อาจสร้างความรำคาญให้กับคุณเมื่อคุณป่วย และหลายคนอาจเข้าใจผิดว่าเสมหะเป็นของเสียในลำคอที่ต้องกำจัดให้หมดไป
แต่ความจริงแล้ว เสมหะคือ สิ่งจำเป็นที่ทำให้สุขภาพของเราแข็งแรง และเป็นสิ่งปกติที่ร่างกายจะผลิตออกมา ซึ่งมีความสำคัญดังนี้
- ช่วยป้องกันเนื้อเยื่อบริเวณปอด คอ จมูกและทางเดินโพรงอากาศในกะโหลกของคุณไม่ให้แห้งเกินไป
- ช่วยดักจับแบคทีเรีย สารที่ทำให้เกิดโรคภูมิแพ้ เช่น ฝุ่น เกสรดอกไม้ เพื่อไม่ให้แพร่กระจายไปบริเวณอื่นๆ ของร่างกายได้
- มีเอนไซม์ภูมิต้านทาน ที่จะช่วยในการถอนพิษแบคทีเรียที่ทำให้เกิดโรคภูมิแพ้ได้
สาเหตุที่ทำให้เกิดเสมหะมากในขณะล้มป่วย
โดยปกติแล้ว ร่างกายมักจะผลิตเสมหะมากถึง 1.5 ลิตรต่อวันแม้ในขณะที่คุณไม่ได้ป่วย และเมื่อคุณป่วยร่วมกับมีอาการแพ้เกิดขึ้นด้วย คุณจะสังเกตถึงความเหนียวข้นของเสมหะที่มากกว่าปกติ หายใจไม่อิ่ม เหนียวติดคอจนไม่สบายตัว
สำหรับสาเหตุที่ทำให้เสมหะของคุณเหนียวข้นกว่าปกติในเวลาที่ป่วยนั้น เกิดมาจากเชื้อแบคทีเรีย หรือสารที่ก่อให้เกิดภูมิแพ้ไปสัมผัสกับเยื่อเมือกที่ผลิตเสมหะ ซึ่งเสมหะจะมีสารที่ชื่อว่า “ฮิสทามีน (Histamine)” ซึ่งสารฮิสทามีนตัวนี้เมื่อไปสัมผัสกับเชื้อแบคทีเรียแล้ว ก็จะส่งผลให้เยื่อในทางเดินหายใจของคุณบวมและผลิตเสมหะออกมามากขึ้น
ผลกระทบจากการมีเสมหะเหนียวติดคอที่เหนียวข้นในปริมาณมาก จะทำให้คุณรู้สึกหายใจลำบากและกลืนอาหารลำบากขึ้น เพราะเสมหะจะไม่ไหลลงคอง่ายๆ และมักจะติดในคอและปอด อีกทั้งคุณอาจมีปัญหาน้ำมูกไหลลงคอ จาม เจ็บคอ คันจมูก และคัดจมูกได้
นอกจากนี้ การมีเสมหะเหนียวติดคอ หายใจไม่สะดวก ยังเป็นสัญญาณบอกว่าเยื่อเมือกของคุณแห้งเกินไป หรืออาจเป็นผลจากสาเหตุดังนี้
- สภาพแวดล้อมภายในมีความแห้ง (ซึ่งเกิดจากความร้อนหรือเครื่องปรับอากาศ)
- ดื่มน้ำเปล่าหรือของเหลวอื่นๆ ไม่เพียงพอ
- ดื่มเครื่องดื่มบางประเภท เช่น กาแฟ ชา หรือแอลกอฮอล์ ซึ่งทำให้เกิดการสูญเสียน้ำในร่างกาย
- การรับประทานยาบางประเภท
- สูบบุหรี่
สีของเสมหะ
หากคุณคิดว่าตนเองเป็นภูมิแพ้ หวัด หรือการติดเชื้อทางเดินหายใจ แพทย์อาจใช้วิธีประเมินปริมาณ ความเหนียวข้น และสีของเสมหะของคุณในการทำการวินิจฉัยโรค
- เสมหะสีใส: เป็นสีของเสมหะเมื่อคุณมีอาการของโรคภูมิแพ้
- เสมหะสีเขียว มีความขุ่น หรือมีสีเหลืองอ่อน: คุณอาจป่วยด้วยโรคหวัด ซึ่งโรคนี้จะทำให้ร่างกายผลิตเซลล์เม็ดเลือดขาวเพิ่มขึ้น และส่งเข้าไปในโพรงจมูกเพื่อต่อสู้กับเชื้อโรค โดยเซลล์เม็ดเลือดขาวจะมีสารที่ชื่อว่า “นิวโทรฟิล” (Neutrophils) ซึ่งสามารถทำให้เสมหะของคุณเปลี่ยนเป็นสีเหลือง หรือเขียวได้
- เสมหะสีแดง หรือน้ำตาล: เสมหะประเภทนี้มักเป็นสัญญาณบอกว่ามีเลือดอยู่ในเสมหะของคุณ โดยทั่วไปแล้ว การมีเลือดอยู่ในเสมหะมักเป็นผลมาจากความระคายเคือง และเนื้อเยื่อในทางเดินหายใจแห้ง ซึ่งเกิดมาจากการถู เช็ด หรือสั่งน้ำมูกมากเกินไป การมีเลือดเล็กน้อยปะปนอยู่ในเสมหะไม่ใช่เรื่องที่ต้องกังวล แต่หากคุณมีเลือดออกมากจนผิดปกติและอย่างต่อเนื่อง คุณควรรีบปรึกษาแพทย์ประจำตัวของคุณ เพราะนี่อาจเป็นสัญญาณของการติดเชื้อที่รุนแรง เช่น หลอดลมอักเสบ
วิธีกำจัดเสมหะเหนียวติดคอ
การเผชิญอากาศร้อนและเย็นสลับกันบ่อยๆ สามารถทำให้คุณเกิดอาการไอและมีเสมหะได้ หรือคุณอาจป่วยเป็นโรคหวัด ซึ่งเสมหะติดในลำคอบางครั้งก็สามารถสร้างความรำคาญ ทำให้หายใจไม่สะดวก
อีกทั้งยังทำให้นอนหลับได้ยาก และยังทำให้คนรอบตัวไม่อยากเข้าใกล้คุณ เพราะเสมหะอาจทำให้น้ำเสียงของคุณเปลี่ยนไป และบ่งบอกถึงอาการป่วยติดเชื้อ ซึ่งการกำจัดเสมหะให้คุณหายใจได้โล่งขึ้นมีทางออกได้หลายวิธี โดยคุณอาจลองวิธีดังต่อไปนี้
1. พยายามขับน้ำมูกและเสมหะออกมา
ถึงแม้ว่าวิธีนี้อาจจะส่งเสียงดัง หรือฟังเสียงแล้วดูไม่น่าเข้าใกล้ไปหน่อย แต่การขับเสมหะออกมาเป็นวิธีการกำจัดเสมหะที่ดีที่สุด และอีกสิ่งที่ไม่ควรทำคือ อย่ากลืนเสมหะลงคอ เพราะอาจเป็นการนำเชื้อกลับเข้าสู่ระบบในร่างกายอีกครั้ง
นอกจากนี้ การกักเสมหะไว้ยามระคายคอ คัดจมูก หรือน้ำมูกไหลจะทำให้คุณรู้สึกอัดอัดได้ คุณควรพกกระดาษทิชชู่สักกล่องไว้ใกล้ๆ มือ เพื่อไว้ใช้เวลาขับน้ำมูกหรือเสมหะออกมา
2. ไอให้เสมหะออกมา
วิธีนี้เหมาะกับผู้ที่มีเสมหะอยู่ในลำคอเท่านั้น เพราะถ้ามีเสมหะค้างอยู่ในปอด คุณจะกระแอมไอไม่ได้ สำหรับวิธีไอให้เสมหะออกมาคือ
- สูดลมหายใจเข้าทางจมูกให้ได้มากที่สุด เพื่อที่จะให้ลมหายใจเข้าไปอยู่หลังเสมหะ โดยสังเกตจากทรวงอกที่ต้องขยายโดยไหล่ไม่ยก คอไม่ยืด แล้วกลั้นลมหายใจไว้สักครู่
- จากนั้นไอให้แรงพอควร ซึ่งลมที่อยู่หลังเสมหะจะกระแทกกับเสมหะให้ขึ้นมาตามหลอดลม เมื่อเสมหะออกมาที่ปากแล้วให้ไปบ้วนทิ้งในที่ที่เหมาะสม
3. ดื่มน้ำให้มากขึ้น
เป็นอีกวิธีกำจัดเสมหะที่ทำได้ง่าย และมักจะเป็นตัวเลือกแรกๆ สำหรับวิธีแก้ปัญหาเรื่องเสมหะในหมู่ผู้ป่วยเป็นโรคหวัด เพราะการดื่มน้ำสะอาดในอุณหภูมิห้อง หรือดื่มน้ำอุ่นทุกชั่วโมงจะช่วยละลายเสมหะให้คลายความเหนียว และช่วยให้ร่างกายขับเสมหะออกมา พร้อมทั้งยังช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายไปด้วย
4. หาเครื่องดื่มอุ่นๆ มาดื่ม
นอกจากการดื่มน้ำในอุณหภูมิห้องหรือน้ำอุ่นแล้ว การดื่มน้ำขิงหรือน้ำซุปอุ่นๆ ก็ช่วยกำจัดเสมหะได้เช่นกัน เพราะอุณหภูมิน้ำที่สูงกว่าปกติจะช่วยละลายเสมหะในลำคอได้ดี
5. รับประทานอาหารรสชาติเผ็ดร้อน
หากคุณสามารถรับประทานอาหารรสเผ็ดได้ ให้ลองรับประทานอาหารรสชาติจัดจ้านดู เช่น แกงป่า ต้มยำ แกงเลียง ยำรสแซ่บ ส้มตำ หรือน้ำพริก เพราะสมุนไพรที่เป็นส่วนประกอบของอาหารเหล่านี้จะช่วยขับเสมหะ และช่วยเปิดทางให้ระบบหายใจคล่องตัวมากขึ้นได้ เช่น มะนาว มะแว้ง มะขามป้อม กระเทียม กระเจี๊ยบ สับปะรด และดีปลี แต่หากใครรับประทานอาหารรสเผ็ดไม่เก่ง ให้เปลี่ยนเป็นรับประทานแกงจืดร้อนๆ แทน
6. ใช้ไอน้ำช่วย
การใช้ไอน้ำจะช่วยทำให้น้ำมูกและเสมหะในช่วงอก จมูก และคอแตกตัวออก ซึ่งจะทำให้เสมหะถูกขับออกจากร่างกายได้ง่ายขึ้น สำหรับวิธีทำคือ ต้มน้ำ 1 หม้อ ผสมกับน้ำมันยูคาลิปตัส 2-3 หยด จากนั้นก้มหน้าลงไปเหนือชามน้ำร้อน สูดหายใจเข้าเอาไอน้ำเข้าไปหลายๆ นาที นอกจากนี้ คุณยังสามารถใช้การอาบน้ำร้อนเพื่อช่วยให้น้ำมูกและเสมหะแตกตัวได้อีกด้วย
7. กลั้วคอด้วยน้ำเกลือ
วิธีการคือ ใช้เกลือ 1/4 ช้อนชากับน้ำอุ่น 1 แก้วใหญ่ผสมกันแล้วนำมากลั้วคอ ให้เงยหน้าขึ้นระหว่างที่กลั้วคอด้วย เกลือจะช่วยกำจัดเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดอาการอักเสบในลำคอ อีกทั้งน้ำอุ่นจะช่วยละลายเสมหะไปในตัวได้
8. ใช้ยูคาลิปตัสทา
การใช้สารจากยูคาลิปตัสในการลดการสร้างเสมหะนั้นมีมานานแล้ว โดยสามารถใช้ในรูปขี้ผึ้งหรือน้ำมันหอยระเหยก็ได้ เพียงทาที่บริเวณหน้าอกไอระเหยจะทำให้หายใจสดชื่น และเสมหะน้อยลง
9. กลั้วคอด้วยน้ำยาบ้วนปาก
ใช้เกลือ 1 ช้อนโต๊ะกับน้ำอุ่น 1 ถ้วยผสมน้ำยาบ้วนปาก แล้วกลั้วคอไว้ 30 วินาที จากนั้นทำซ้ำอีกหลายๆ ครั้งต่อวัน วิธีนี้จะช่วยขจัดเสมหะที่ติดอยู่ในผนังของลำคอ และที่ทางเดินหายใจได้
10. หายใจเข้าออกลึกๆ
การหายใจเข้าและออกลึกๆ ติดต่อกัน 5-7 ครั้ง จะช่วยให้ถุงลมขยายใหญ่ขึ้นและฟีบลงสลับกัน โดยไม่กระทบต่อการเปลี่ยนแปลงของระดับแก๊สออกซิเจนและแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ อีกทั้งยังช่วยให้ถุงลมที่มีเสมหะเกาะอยู่เคลื่อนตัว ทำให้เสมหะหลุดออกจากถุงลมและระบายสู่หลอดลมใหญ่ได้ง่าย
11. รับประทานขิง
เนื่องจากขิงใช้ในการรักษาโรคหวัดและไซนัสมานานหลายศตวรรษ เพราะมีคุณสมบัติตามธรรมชาติในการฆ่าเชื้อแบคทีเรีย นอกจากนี้ คุณสมบัติอีกอย่างที่เป็นที่รู้จักกันดีของขิงก็คือ ทำให้น้ำมูกที่เหนียวแตกตัวได้ โดยคุณอาจรับประทานขิงดิบ หรือขิงเชื่อมที่รสชาติไม่แรงมาก หรือจะขูดขิงสดลงในน้ำต้มเดือดแล้วทำเป็นชาสำหรับดื่มก็ได้
ตรวจสอบความถูกต้องโดย นพ. พิสุทธิ์ พงษ์ชัยกุล
