เดกซ์โตรมีธอร์แฟน (Dextromethorphan) เป็นยาที่มีโครงสร้างในกลุ่มมอร์ฟีแนน (Morphinan) ที่มีฤทธิ์ง่วงซึม อาการทางจิต และฤทธิ์กระตุ้น เมื่อใช้ในขนาดสูง เป็นยาที่มีฤทธิ์กดอาการไอ ใช้สำหรับในผู้ป่วยโรคหวัดที่มีอาการไอแห้ง ที่ไม่ได้มีสาเหตุจากเสมหะหรือการระคายเคืองที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัส
มีการใช้ในการรักษาที่หลากหลายตั้งแต่ใช้ในการบรรเทาอาการปวด (ทั้งใช้ในรูปแบบยาแก้ปวด และใช้เป็นยาเสริมฤทธิ์ของโอพิออยด์ (Opioid)) จนถึงใช้ในการรักษาอาการติดยา (Addiction) ยาเดกซ์โตรมีธอร์แฟน เป็นยาที่มักมีการใช้ในทางที่ผิด คือ ใช้ในขนาดเกินกว่าที่แนะนำ ทำให้เกิดภาวะ Aissociative anesthesia
สารบัญ
สรรพคุณของยา Dextromethorphan
- บรรเทาอาการไอแห้ง ไอจากการระคายเคืองที่ไม่เกี่ยวข้องกับการหลั่งของเสมหะ
- ใช้รักษาอาการไอที่เกิดจากหวัดหรือการติดเชื้อไวรัสในระบบทางเดินหายใจส่วนบน
ข้อดีของยา คือ แตกต่างจากยาแก้ไอกลุ่ม opioid ที่อาจกดระบบหายใจ Dextromethorphan มีความปลอดภัยสูงกว่าเมื่อใช้ในขนาดที่เหมาะสม
ไม่แนะนำให้ใช้ในผู้ป่วยที่มีเสมหะมาก เพราะอาจทำให้เสมหะค้างในทางเดินหายใจ
กลไกการออกฤทธิ์ของยา Dextromethorphan
กลไกการออกฤทธิ์ของยาคือ เดกซ์โตรมีธอร์แฟน เป็นยาในกลุ่มกดอาการไอ ออกฤทธิ์ยับยั้งศูนย์ควบคุมการไอในระบบประสาทส่วนกลาง ผ่านการกระตุ้นตัวรับซิกมา (Sigma) ในสมองส่วนเมดัลลา (Medulla) เป็นผลให้เกิดการลดลงของความไวตัวรับการไอ และยังขัดขวางการส่งผ่านสัญญาณการไอในระบบประสาทส่วนกลาง
วิธีทานยา Dextromethorphan
ขนาดรับประทานที่นิยมในไทย มี Dextromethorphan 15 mg
ยาในรูปแบบยารับประทาน
- ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 15-30 มิลลิกรัม ทุก 6-8 ชั่วโมง (3-4 ครั้งต่อวัน)
- ยาในรูปแบบ extended release (มีฤทธิ์นาน) ขนาด 60 มิลลิกรัม ทุก 12 ชั่วโมง
ขนาดยาสูงสุด ห้ามทานเกิน 120 มิลลิกรัมต่อวัน
ยาในรูปแบบยาอม
- ยาในเด็ก อายุ 4 ถึง 6 ปี ขนาด 2.5 ถึง 5 มิลลิกรัมทุก 4 ชั่วโมง หรือ 7.5 มิลลิกรัมทุก 6 ถึง 8 ชั่วโมง ขนาดยาสูงสุด 30 มิลลิกรัมต่อวัน
- อายุมากกว่า 6 ปีถึง 12 ปี ขนาด 5 ถึง 10 มิลลิกรัมทุก 4 ชั่วโมง หรือ 15 มิลลิกรัม ทุก 6 ถึง 8 ชั่วโมง ขนาดยาสูงสุด 60 มิลลิกรัมต่อวัน
- เด็กอายุมากกว่า 12 ปี ใช้ขนาดยาแบบเดียวกับผู้ใหญ่
ไม่อมมากกว่า 10 เม็ดต่อวัน, ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยา
ข้อปฏิบัติเมื่อลืมรับประทานยา Dextromethorphan
- หากลืมรับประทานยาตามเวลาปกติที่รับประทาน ถ้าปกติรับประทาน 1 เม็ด ให้รับประทานยาทันทีที่นึกได้จำนวน 1 เม็ดโดยไม่ต้องเพิ่มขนาดยาเป็น 2 เม็ดแทนเม็ดที่ลืมรับประทาน
- ในกรณีลืมรับประทานยาใกล้กับเวลารับประทานถัดไป ให้รับประทานยาในมื้อถัดไปในขนาด 1 เม็ด โดยข้ามยาในมื้อที่ลืมไปและไม่ต้องเพิ่มขนาดยาเป็น 2 เม็ด
ข้อควรระวังของการใช้ยา Dextromethorphan
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงในการเกิดระบบทางเดินหายใจล้มเหลว
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีการใช้ยากลุ่ม MAOI หรือ SSRI ในช่วง 14 วัน
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยหลอดลมอักเสบ
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคเอ็มไฟซีมา (Emphysema)
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคหืด หรือในภาวะอื่นที่เกี่ยวข้องกับการไอเรื้อรัง
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีประวัติการติดยาเสพติด
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคไต
- ระวังการใช้ยานี้ในเด็ก สตรีมีครรภ์ และสตรีให้นมบุตร ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาทุกครั้ง
อาการผิดปกติจากยา Dextromethorphan
ยานี้อาจก่อให้เกิดอาการอันไม่พึงประสงค์ ซึ่งเกิดขึ้นได้น้อย ได้แก่
- อาการมึนงง
- รบกวนการทำงานของระบบทางเดินอาหาร
- ง่วงซึม
- สับสน
- ตื่นตัว
- ระคายเคือง
กลุ่มอาการเซโรโทนิน กดระบบทางเดินหายใจ เกิดผลข้างเคียงต่อระบบผิวหนัง เช่น เกิดผื่น
ข้อมูลการใช้ยา Dextromethorphan ในสตรีมีครรภ์และสตรีให้นมบุตร
สำหรับการใช้ยาในสตรีมีครรภ์ ตัวยาจัดอยู่ในกลุ่ม category C คือ ควรระมัดระวังการใช้ยาในสตรีมีครรภ์ สำหรับสตรีให้นมบุตร ควรระวังการใช้ยา
ประเภทของยาตามองค์การอาหารและยา ประเทศไทย
ยาจัดอยู่ในกลุ่มยาอันตราย จำหน่ายเฉพาะในร้านขายยาแผนปัจจุบันที่มีเภสัชกรชั้นหนึ่งเป็นผู้จ่ายยาเท่านั้น
คำถามเกี่ยวกับยา
เราได้กินยาแก้ไอมีส่วนผสมของ Dextromethorphan มาประมาณ 3-4 วันแล้ว แล้วประจำเดือนเรามาวันที่เรากินยาได้ 3 วันแล้วค่ะ (ประจำเดือนมาตรงตามวันปกติ) คือ ประจำเดือนมาแบบผงๆ ก้อนๆ เศษๆ สีออกสีดำเลยค่ะ คือ อยากรู้ว่ายาแก้ไอที่กินไปมีผลต่อประจำเดือนของเรารึปเปล่า ขอบคุณค่ะ ?
ตัวยาคือ dextrometrophan เป็นอนุพันธ์ ของ codeine ออกฤทธิ์ ต่อระบบประสาท ช่วยกดการไอค่ะ ยังไม่มีรายงานว่ามีผลต่อความผิดปกติของรอบเดือนค่ะ
แนะนำให้หาสาเหตุอื่นของการที่รอบเดือนผิดปกติค่ะ ได้แก่
- การตั้งครรภ์
- การติดเชื้อในระบบสืบพันธ์
- ภาวะถุงน้ำรังไข่หลายใบ
- ภาวะอ้วน
- ภาวะเยื่อบุมดลูกหนาตัวผิดปกติ
ตอบโดย พญ. คัคนานต์ เทียนไชย
