อาการท้องเสีย หรือโรคอุจจาระร่วง คือ ภาวะที่ถ่ายอุจจาระเหลวกว่าปกติและถ่ายบ่อยมากกว่าวันละ 3 ครั้ง อาการท้องเสียพบได้ในคนทุกเพศทุกวัยโดยเฉพาะเด็กซึ่งพบได้บ่อยที่สุด ยิ่งในช่วงฤดูร้อน อุณหภูมิที่เพิ่มสูงขึ้นและความแห้งแล้งของอากาศทำให้แบคทีเรียเติบโตได้ดี บางท้องที่ก็ขาดแคลนน้ำดื่มสะอาด ผู้คนจึงมีโอกาสท้องเสียกันมากขึ้น
สาเหตุที่ทำให้เกิดอาการท้องเสีย นอกจากการรับประทานอาหารสุกๆ ดิบๆ อาหารค้างคืน อาหาร เครื่องดื่ม น้ำแข็งที่ไม่สะอาด หรือมีเชื้อโรคเจือปน อาหารที่มีแมลงวันตอม รวมถึงการรับประทานอาหารรสจัด นอกจากนี้ยังพบว่า ผลข้างเคียงจากการรับประทานยารักษาโรคบางชนิดก็ทำให้ท้องเสียได้เช่นเดียวกัน
อาการท้องเสีย ทำให้อาเจียนมากจนกินอะไรไม่ได้ หากสูญเสียน้ำมากๆ อาจมีอาการหิวน้ำ ปากแห้ง กระวนกระวาย ซึม อาจเกิดภาวะช็อกได้ และหากแก้ไขไม่ทันอาจเป็นอันตรายต่อชีวิตได้
ผู้คนส่วนใหญ่มักจะมองว่าท้องเสียเป็นเรื่องเล็กน้อย เข้าห้องน้ำบ่อยหน่อยก็น่าจะหายได้เองเมื่อท้องว่าง แต่อันที่จริงแล้วถ้ามีอาการท้องเสียรุนแรงจะทำให้สูญเสียน้ำและเกลือแร่ในร่างกายได้มาก และหากไม่ได้รับการรักษา หรือรับประทานยาแก้ท้องเสียอย่างเร่งด่วนก็จะมีโอกาสเสียชีวิตเพิ่มสูงขึ้น
สารบัญ
ยาแก้ท้องเสีย ยาบรรเทารักษาอาการท้องเสีย
ยาแก้ท้องเสียแบ่งออกได้เป็น 6 ประเภท แต่ละประเภทมีวิธีใช้ หรือข้อดีข้อเสียที่แตกต่างกัน ดังต่อไปนี้
1. ผงเกลือแร่ ORS
สารอาหารทางน้ำ ได้แก่ ผงเกลือแร่ หรือโออาร์เอส (Oral Rehydration Salt, ORS) เป็นการรักษาอาการท้องเสียเบื้องต้นที่จะช่วยชดเชยการสูญเสียน้ำและเกลือแร่โดยเฉพาะเวลาที่มีอาการท้องเสียอย่างต่อเนื่อง
ถึงสารอาหารทางน้ำจะไม่ใช่ยาแก้ท้องเสียโดยตรง แต่ก็มีข้อดีตรงที่ไม่ทำให้เกิดอาการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหารและลำไส้ มีความปลอดภัยสูงและเหมาะเป็นตัวเลือกแรกในการบรรเทาอาการท้องเสีย
วิธีรักษาท้องเสียอย่างถูกวิธี ถือพยายามอย่าสูญเสียน้ำและเกลือแร่ในร่างกายมากจนเกิดอันตราย ไม่ใช่การทานยาหยุดถ่ายทันที ผงเกลือแร่ ORS จึงเป็นทางเลือกอันดับต้นๆ ที่ใช้บรรเทาอาการ
2. ยาป้องกันอาการท้องเสีย
ยาป้องกันอาการท้องเสีย มีทั้งรูปแบบยาชนิดเม็ดและยาชนิดน้ำแขวนตะกอน โดยบรรจุอยู่ในแคปซูล หรือผงบรรจุในซอง ซึ่งมีข้อดีตรงที่มีความปลอดภัยและให้ประสิทธิภาพในการรักษาอาการท้องเสียเฉียบพลันจากการติดเชื้อ
- Bismuth subsalicylate หรือ Gastro Bismol สามารถใช้กับเด็กเล็กที่มีอายุมากกว่า 3 ปีที่ไม่มีไข้ หรือเพิ่งหายจากอีสุกอีใสได้ การทำงานของยาคือ การจับกับสารพิษจากแบคทีเรียแล้วมีผลในการต้านแบคทีเรียโดยตรงพร้อมกับช่วยกระตุ้นการดูดกลับของน้ำและเกลือแร่ที่อยู่ในลำไส้ แต่มีข้อเสียตรงที่ไม่เหมาะสำหรับผู้ป่วยโรคไต ผู้ที่แพ้ยาชนิดนี้ เด็ก หรือวัยรุ่นที่มีไข้หวัด หรือเพิ่งหายจากอีสุกอีใสและผู้หญิงที่ตั้งครรภ์ หรืออยู่ระหว่างให้นมบุตร ควรระมัดระวัง
- Racecadotril หรือ Hydrasec เป็นยาที่ใช้ในการยับยั้งเอนไซม์ที่ทำลายสารสำคัญ Encephalin ซึ่งอยู่ในทางเดินอาหาร ยาตัวนี้มีสรรพคุณยับยั้งการหลั่งสารน้ำในทางเดินอาหาร จึงสามารถช่วยต้านและลดอาการท้องเสียได้ เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการท้องเสียเฉียบพลันมักใช้ในเด็กอายุมากกว่า 3 เดือน แต่มีข้อเสียตรงที่ห้ามใช้ หรือควรใช้อย่างระมัดระวังในผู้ป่วยโรคไต โรคเบาหวาน ผู้หญิงตั้งครรภ์ หรืออยู่ระหว่างให้นมบุตร
3. ยาหยุดถ่าย
ยาหยุดถ่ายเป็นยาแก้ท้องเสียที่ออกฤทธิ์ช่วยลดการเคลื่อนที่ หรือการบีบตัวของลำไส้ จุดประสงค์ในการใช้คือ เพื่อลดจำนวนครั้งของการถ่ายให้น้อยลง
- Loperamide เป็นยาแก้ท้องเสียที่นิยมใช้มากกว่ายาชนิดอื่นๆ เพราะมีข้อดีที่ตัวยาจะออกฤทธิ์โดยไม่ต้องผ่านระบบสมอง และไม่มียา Atropine ซึ่งเป็นยาต้านการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติผสมอยู่ ทำให้ไม่มีอาการข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์ต่อร่างกาย เช่น หัวใจเต้นเร็ว (ถ้าหากใช้ในปริมาณที่เหมาะสม) เป็นต้น และสามารถใช้ร่วมกับยาฆ่าเชื้อที่เป็นต้นเหตุของอาการท้องเสียได้ แต่หากใช้ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้ในปริมาณมาก หรือหากใช้ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้ในผู้ที่มีปัญหาโรคหัวใจ (QT prolong) จะทำให้เกิดปรากฏการณ์ Torsades de Pointes และหัวใจหยุดเต้นได้
- ยากลุ่มอนุพันธ์ของฝิ่น เช่น Loperamide Atropine หรือ Diphenoxylate ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้มีผลช่วยในการยับยั้งการบีบตัวของลำไส้ ลดการสร้างสารน้ำในลำไส้ แล้วเพิ่มการดูดกลับของน้ำจากลำไส้ให้กลับเข้าสู่ร่างกาย แต่ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้ก็มีข้อเสียตรงที่ออกฤทธิ์โดยตรงกับระบบสมองและระบบประสาทอัตโนมัติด้วย
4. ยากลุ่ม Probiotic และ Zinc
- ยากลุ่ม Probiotic ในบ้านเรายาแก้ท้องเสียกลุ่มนี้แบ่งได้เป็น 2 ชนิด ตามลักษณะสายพันธุ์ของ Probiotic คือ Bioflor และ Infloran โดยจะช่วยสร้างสมดุลของจุลินทรีย์ชนิดดีที่อาศัยอยู่ในลำไส้ เมื่อเรารับประทานยาแก้ท้องเสียกลุ่มนี้ในปริมาณที่เหมาะสมต่อความต้องการของร่างกาย จะช่วยกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันต่อเยื่อเมือกของลำไส้ รวมถึงการป้องกันการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหารได้
- ยากลุ่ม Zinc เป็นยาแก้ท้องเสียที่จะช่วยรักษาอาการท้องเสียจากการติดเชื้อ ด้วยการเพิ่มประสิทธิภาพของระบบภูมิคุ้มกันโรคภายในร่างกาย
5. ยาปฏิชีวนะ
ยาปฏิชีวนะ เป็นยาฆ่าเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของอาการท้องเสีย ซึ่งต้องได้รับการตรวจและวินิจฉัยก่อนว่าเกิดเชื้อโรคชนิดใด เป็นบิดแบบมีตัว หรือบิดไม่มีตัว หรือเกิดจากอาหารเป็นพิษหรือไม่ แพทย์จึงจะสั่งจ่ายยาได้อย่างถูกต้อง แต่ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้มีข้อเสียตรงที่อาจก่อให้เกิดอาการข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์และห้ามใช้ในหญิงที่กำลังตั้งครรภ์ หญิงที่อยู่ระหว่างให้นมบุตร ผู้ที่แพ้ยา หรือเจ็บป่วยด้วยโรคบางชนิด ซึ่งการปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรจะช่วยแก้ปัญหานี้ได้
6. ยากลุ่มอื่นๆ
- Kaopectate เป็นยาแก้ท้องเสียชนิดน้ำที่ออกฤทธิ์ในการดูดซับเชื้อโรค พร้อมกับช่วยป้องกันการจับเชื้อโรคที่ผนังลำไส้ ดูดซับสารน้ำส่วนเกินภายในลำไส้ และทำให้ลำไส้เคลื่อนไหวน้อยลง ข้อดีของยาแก้ท้องเสียชนิดนี้คือ สามารถใช้กับเด็กเล็กๆ อายุตั้งแต่ 3 ขวบขึ้นไปได้ แต่ต้องไม่มีอาการไข้ หรือเพิ่งหายจากอีสุกอีใส เพราะจะทำให้เกิด Reye’s syndrome จนเสียชีวิตได้ และควรระมัดระวังการใช้ยาแก้ท้องเสียชนิดนี้ในหญิงที่กำลังตั้งครรภ์ หรือหญิงที่อยู่ระหว่างให้นมบุตร
- Charcoal (ยาแก้ท้องเสียคาร์บอน) ผงคาร์บอน เป็นยาแก้ท้องเสียที่ออกฤทธิ์ด้วยการดูดซับเชื้อโรคและสารพิษที่ผลิตจากเชื้อโรค ควรรับประทานตอนท้องว่าง หรือก่อนอาหาร 1 ชั่วโมง หรือหลังอาหารและยาอื่นๆ ประมาณ 2 ชั่วโมง ข้อดีของ ผงคาร์บอน คือไม่มีผลข้างเคียงต่างจากยาทั่วไป แต่ควรระมัดระวังในการใช้ในผู้ป่วยโรคไต โรคตับ หญิงที่กำลังตั้งครรภ์ หรือหญิงที่อยู่ระหว่างให้นมบุตร ควรปรึกษาเภสัชกรก่อนใช้ยา
ยาแก้ท้องเสียที่กล่าวมานี้ควรใช้ก็ต่อเมื่อมีอาการถ่ายเหลว หรือถ่ายเป็นน้ำมากกว่า 3 ครั้ง ภายใน 1 วัน ถ้าเป็นสารอาหารทางน้ำจะสามารถรับประทานได้บ่อยจนกว่าจะหยุดถ่าย แต่สำหรับยาปฏิชีวนะจะต้องรับประทานให้ครบตามจำนวนที่แพทย์สั่ง เพื่อป้องกันอาการเชื้อดื้อยาและเพื่อให้การรักษามีประสิทธิภาพ
หากรับประทานยาแก้ท้องเสียแล้วยังไม่ดีขึ้น เป็นมากกว่า 7 วัน ถ่ายปนมูกเลือด มีอาการนานกว่า 7 วัน ปัสสาวะออกลดลง เวียนหัว ท้องเสียมากขึ้น หรือยังมีอาการไข้สูงกว่า 38.5 องศาเซลเซียสร่วมด้วย ให้รีบไปพบแพทย์โดยเร็วที่สุด รวมถึงกรณีของผู้ป่วยที่เป็นเด็กเล็กๆ ที่มีอายุต่ำกว่า 3 ปี ผู้สูงอายุ และผู้หญิงที่กำลังตั้งครรภ์ หรือหญิงที่อยู่ระหว่างให้นมบุตรด้วยเช่นกัน ในกลุ่มที่กล่าวมานี้ไม่ควรซื้อยามารับประทานเอง เนื่องจากเสี่ยงต่อการเกิดอันตรายจนอาจทำให้เสียชีวิต หรือมีผลต่อทารกในครรภ์และทารกที่รับประทานนมแม่
บทความแนะนำ
