โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล อากาศเปลี่ยนก็ทำให้ซึมเศร้าได้

เมื่อเข้าสู่ช่วงปลายฝนต้นหนาว การดูแลสุขภาพร่างกายไม่ให้ป่วยไข้เป็นสิ่งสำคัญ และมีอีกสิ่งหนึ่งที่สำคัญไม่แพ้กันคือ การดูแลสุขภาพใจ เพราะในบางครั้งฤดูกาลอาจมาพร้อมกับ “โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล”

สารบัญ

ทำความรู้จักโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล
โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล เกิดจากอะไร?
อาการของโรคซึมเศร้า เป็นอย่างไร?
แนวทางการรักษาโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล
การป้องกันโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล

ทำความรู้จักโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล (Seasonal Affective Disorder: SAD) เป็นหนึ่งในชนิดของโรคซึมเศร้า มีอาการคล้ายโรคซึมเศร้าทั่วไป แต่จะเกิดขึ้นในช่วงฤดูใดฤดูหนึ่งเท่านั้น และอาการจะดีขึ้นเมื่อฤดูนั้นผ่านพ้นไป

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาลมักเกิดขึ้นในช่วงฤดูหนาว ในบางครั้งจึงเรียกโรคนี้ว่า โรคซึมเศร้าในฤดูหนาว (Winter Depression) มักพบในต่างประเทศมากกว่า เพราะประเทศไทยมีระยะเวลาของฤดหนาวค่อนข้างสั้น และระยะเวลาของกลางวันกับกลางคืนใกล้เคียงกันตลอดทั้งปี อย่างไรก็ตาม โรคซึมเศร้าตามฤดูกาลไม่ได้เกิดเฉพาะในฤดูหนาวเท่านั้น แต่ยังสามารถเกิดในฤดูร้อน หรือฤดูฝนได้อีกด้วย

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล เกิดจากอะไร?

ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด แต่พบปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล ดังนี้

การขาดแสงแดดในฤดูหนาว

ฤดูหนาวเป็นช่วงที่มีระยะเวลากลางคืนมากกว่ากลางวัน ทำให้ร่างกายสัมผัสแสงแดดได้น้อยลง ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อการทำงานของนาฬิกาชีวภาพ (Biological clock) ได้ ดังนี้

ผลิตสารเมลาโทนิน (Melatonin) เพิ่มขึ้น ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ช่วยควบคุมวงจรการนอนหลับและการตื่น ในผู้ที่มีอาการซึมเศร้า การที่ร่างกายมีระดับเมลาโทนินสูงขึ้นอาจส่งผลให้อาการซึมเศร้าแย่ลงได้
ผลิตเซโรโทนิน (Serotonin) น้อยลง เนื่องจากแสงแดดมีส่วนช่วยในการสังเคราะห์เซโรโทนิน โดยการที่ร่างกายมีระดับเซโรโทนินลดลงจะส่งผลให้นอนไม่หลับ เกิดความเครียด รู้สึกวิตกกังวล หรืออยากอาหารเพิ่มขึ้น

ระดับฮอร์โมนในร่างกายมีผลต่อการทำงานของร่างกายในหลายๆ ด้าน ฮอร์โมนบางชนิดมีมากไปก็ไม่ดี บางชนิดมีน้อยไปก็ไม่ดี หากสงสัยว่า ระดับฮอร์โมนในร่างกายของเรามีระดับเท่าไหร่กันบ้าง ควรเสริมอะไร หรือควรลดอะไร ปัจจุบันโรงพยาบาลหลายแห่งก็มีบริการตรวจระดับฮอร์โมนในร่างกายแล้ว หรือหากต้องการตรวจระดับวิตามินและแร่ธาตุต่างๆ ในร่างกายก็มีบริการเช่นกัน

พันธุกรรม

ผู้ที่ครอบครัวมีประวัติเป็นโรคซึมเศร้าตามฤดูกาลจะมีโอกาสเสี่ยงเป็นโรคซึมเศร้าตามฤดูกาลมากกว่าคนทั่วไป

ปัจจัยทางร่างกาย

ในบางครั้งโรคซึมเศร้าตามฤดูกาลอาจเกิดจากสารสื่อประสาท หรือสารเคมีในสมองเสียสมดุล ทำให้เกิดอาการซึมเศร้าได้ แม้ว่าจะไม่มีความเครียดใดๆ เลยก็ตาม

นอกจากนี้ในผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า หรือโรคอารมณ์สองขั้วอยู่แล้ว ก็อาจมีอาการแย่ลงในบางฤดูกาลได้

อาการของโรคซึมเศร้า เป็นอย่างไร?

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาลคล้ายกับโรคซึมเศร้าทั่วไป แต่จะเกิดขึ้นในช่วงฤดูกาลใดฤดูกาลหนึ่งเท่านั้น ดังนี้

รู้สึกหดหู่ หรือซึมเศร้า เกือบทุกวัน หรือทุกวัน ติดต่อกัน 2 สัปดาห์ขึ้นไป
รู้สึกไม่มีความสุข หรือไม่มีความสนใจในการทำกิจกรรมต่างๆ ที่เคยชอบทำ
รู้สึกหงุดหงิด สิ้นหวัง รู้สึกผิด หรือรู้สึกไร้ค่า
รู้สึกเซื่องซึม อ่อนเพลีย ไม่มีแรง ง่วงนอนในระหว่างวัน
มีปัญหาด้านการนอนหลับ เช่น นอนหลับนานกว่าปกติ หรือตื่นนอนในตอนเช้ายากกว่าปกติ
มีการเปลี่ยนแปลงด้านความอยากอาหาร รวมถึงน้ำหนักตัว
รู้สึกเฉื่อยชา หรือกระสับกระส่าย
มีปัญหาในการจดจ่อ
มีความคิดที่จะตาย หรืออยากฆ่าตัวตาย

อาการที่พบบ่อยของโรคซึมเศร้าในฤดูหนาว ได้แก่

นอนหลับมากกว่าปกติ
อยากรับประทานคาร์โบไฮเดรต หรือของหวานเพิ่มมากขึ้น
น้ำหนักตัวเพิ่มมากขึ้น
รู้สึกเหนื่อยล้า หรืออ่อนเพลีย

อาการที่พบบ่อยของโรคซึมเศร้าในฤดูร้อน ได้แก่

นอนไม่หลับ
รู้สึกไม่อยากอาหาร
น้ำหนักลดลง
รู้สึกวิตกกังวล

หากมีอาการดังกล่าวติดต่อกัน 1-2 สัปดาห์ หรือมีอาการรุนแรงจนส่งผลกระทบต่อกิจวัตรประจำวัน การทำงาน หรือการเข้าสังคม ควรไปพบจิตแพทย์เพื่อวินิจฉัยหาสาเหตุ และเข้ารับการรักษาด้วยวิธีที่เหมาะสม

แนวทางการรักษาโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล

สถาบันแห่งชาติเพื่อความเป็นเลิศด้านสุขภาพและการแพทย์ ประเทศอังกฤษ (National Institute for Health and Care Excellence : NICE) แนะนำว่า แนวทางการรักษาโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล ควรเป็นไปในลักษณะเดียวกับโรคซึมเศร้าประเภทอื่นๆ ดังนี้

การรักษาด้วยยา เช่น ยาต้านอาการซึมเศร้า (Selective serotonin reuptake inhibitors: SSRIs) ออกฤทธิ์โดยการช่วยให้เพิ่มระดับเซโรโทนินในสมอง
การรักษาทางจิตใจโดยจิตแพทย์ มีหลายเป้าหมาย เช่น ปรับความคิดและพฤติกรรม ปรับความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล หรือทำจิตบำบัดเชิงลึก เพื่อช่วยให้เข้าใจปมขัดแย้งที่อยู่ในจิตใจจนนำมาสู่โรคซึมเศร้าได้
การบำบัดด้วยแสง โดยใช้หลอดไฟชนิดพิเศษที่เรียกว่า “กล่องไฟ (Light box)” เพื่อจำลองการสัมผัสกับแสงแดด แต่ควรใช้ภายใต้คำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ
ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น สัมผัสแสงแดดในยามเช้ามากเท่าที่จะเป็นไปได้ นั่งใกล้หน้าต่าง ออกกำลังกายเป็นประจำ รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ หรือหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่ทำให้เกิดความเครียด

การป้องกันโรคซึมเศร้าตามฤดูกาล

แม้จะไม่สามารถป้องกันโรคซึมเศร้าตามฤดูกาลได้ทั้งหมด แต่การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงก็ช่วยลดโอกาสในการเกิดโรคนี้ได้ ดังนี้

หมั่นไปรับแสงแดดยามเช้าเป็นเวลา 30-60 นาที เพื่อเพิ่มการหลั่งเซโรโทนิน ช่วยให้รู้สึกสดชื่น กะปรี้กะเปร่า และป้องกันโรคซึมเศร้าได้ด้วย
รับประทานอาหารที่มีทริปโตเฟน (Tryptophan) ที่เป็นสารตั้งต้นของเซโรโทนิน มีส่วนช่วยในการนอนหลับ ลดอาการซึมเศร้า บรรเทาอาการไมเกรน และความเครียด เช่น ไข่ เนื้อสัตว์ นม อาหารทะเล งา เมล็ดทานตะวัน ข้าวโอ๊ต ช็อกโกแล็ต อินทผลัมแห้ง กล้วย สาหร่าย
ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ การออกกำลังกายเป็นประจำ วันละ 30-40 นาที จะช่วยเพิ่มระดับเซโรโทนินในร่างกาย เพิ่มระดับทริปโตเฟน และช่วยให้ระบบต่างๆ ในร่างกายทำงานเป็นปกติ
บำบัดความเครียดเป็นประจำ โดยการทำกิจกรรมเพื่อผ่อนคลายความเครียด เช่น การดูหนัง ฟังเพลง หรือเข้ารับคำปรึกษากับจิตแพทย์

ฝนตก หรืออากาศหนาว อาจนำมาซึ่งโรคซึมเศร้าตามฤดูกาลได้โดยไม่รู้ตัว แต่ไม่ว่าจะอยู่ในฤดูกาลใดก็ตาม หากคุณรู้สึกเครียด กังวล หงุดหงิด หรือรู้สึกซึมเศร้า การขอคำปรึกษากับจิตแพทย์จะช่วยให้รับมือกับอารมณ์ที่เกิดขึ้นได้ แม้จะไม่ใช่อาการที่เกิดจากโรคซึมเศร้าก็ตาม

ตรวจสอบความถูกต้องโดย นพ. วรพันธ์ พุทธศักดา

ที่มาของข้อมูล