เท้าบวมเบาหวาน การบวมส่วนปลายเบาหวาน คืออะไร?

การบวมส่วนปลาย (Peripheral edema) คือการบวมที่เกิดจากการสะสมสารน้ำในเท้า ข้อเท้าหรือขา โดยอาจเกิดเพียงข้างเดียวหรือสองข้างก็ได้ และหากคุณเป็นโรคเบาหวาน ควรต้องระมัดระวังเป็นพิเศษเมื่อเกิดการบวม

เนื่องจากการบวมเป็นผลจากการทำลายเส้นเลือดฝอย หรือการมีความดันเพิ่มขึ้นจนทำให้มีสารน้ำรั่วจากเส้นเลือดออกมาสู่เนื้อเยื่อโดยรอบ ทำให้เกิดการบวม ผู้ป่วยโรคเบาหวานมักมีปัญหาเรื่องการไหลเวียนเลือดซึ่งอาจทำให้แผลที่เกิดขึ้นหายช้าลงหรือไม่หายเลย ดังนั้น การควบคุมการบวมจึงเป็นเรื่องที่จำเป็น

สาเหตุของการบวมส่วนปลาย

สาเหตุของการบวมส่วนปลายที่ไม่เกี่ยวข้องกับโรคเบาหวาน 

• การไม่ได้ขยับร่างกาย
• การยืนหรือนั่งเป็นเวลานาน
• การผ่าตัด
• การถูกไฟไหม้
• อากาศร้อน
• การตั้งครรภ์
• การมีประจำเดือน
• การหมดประจำเดือน
• การรับประทานยาคุมกำเนิด
• การรับประทานยาบางชนิด
• การรับประทานเกลือมากเกินไป
• ภาวะทุพโภชนาการ หมายถึงโภชนาการไม่ดี เป็นได้ทั้งได้รับสารอาหารน้อย หรือมากเกินไป

สาเหตุการบวมส่วนปลายเพียงข้างเดียว

• เกิดจากลิ่มเลือดอุดตันของเส้นเลือดดำ (Deep venous thrombosis: DVT)
• การอักเสบของเนื้อเยื่อ (Cellulitis)
• การอักเสบของกระดูกและกล้ามเนื้อ (Osteomyelitis)
• อุบัติเหตุ
• ถุงน้ำ Baker (ถุงน้ำบริเวณใต้ข้อพับเข่า) แตก
• การอุดตันระบบหมุนเวียนน้ำเหลือง

สาเหตุการบวมส่วนปลายจากภาวะอันตรายอื่นๆ 

• โรคหัวใจ
• ปัญหาของการไหลเวียนเส้นเลือดดำ
• โรคตับและโรคไต
• ยาลดความดับโลหิตบางชนิด เช่น ยากลุ่ม Calcium channel blocker
• ยาที่ใช้รักษาโรคเบาหวานบางตัวทำให้เกิดอาการบวมได้ โดยเฉพาะในกลุ่ม Thiazolidinedione

ในปี 2007 องค์การอาหารและยา ได้ออกประกาศเตือนเกี่ยวกับการใช้ยา Avandia ทำให้มีความเสี่ยงในการเกิดหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน หรือโรคหัวใจอื่นๆ ได้มากขึ้น และแนะนำให้แพทย์ที่ดูแลผู้ป่วยซึ่งรับประทานยานี้ติดตามอาการแสดงของโรคหัวใจวาย เช่น การบวมส่วนปลาย

ผู้ป่วยโรคเบาหวานมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคหัวใจ หรือหัวใจวายมากกว่าปกติถึง 2 เท่า หากผู้ป่วยมีอาการชา อาจไม่มีอาการแสดงของโรคหัวใจหรือหัวใจวายได้ ดังนั้น เมื่อผู้ป่วยโรคเบาหวานเกิดอาการบวม ควรรีบแจ้งให้แพทย์ทราบทันที

ลักษณะอาการของการบวมส่วนปลาย

• ผิวหนังตึงหรือเป็นมันวาว
• ข้อเท้า เท้า ข้างเดียว หรือทั้งสองข้าง บวมขึ้น และนิ่ม
  การบวมที่กดบุ๋ม หรือไม่บุ๋ม จะบอกสาเหตุของการเกิดอาการนี้แตกต่างกัน
• ความรุนแรงของอาการ ขึ้นอยู่กับสาเหตุของการบวม

ผู้ป่วยโรคเบาหวานต้องทำอย่างไร เมื่อมีอาการบวมส่วนปลาย

• ควรแจ้งแพทย์ให้ทราบทันที เพื่อหาสาเหตุของการบวมที่เป็นอันตรายรุนแรง
• วิธีลดอาการบวมเบื้องต้นด้วยตนเอง
  • ยกขาที่บวมสูงตลอดวัน
  • ใส่ถุงน่องแบบกระชับ (ควรตรวจสอบกับแพทย์ก่อนว่าคุณไม่มีโรคของหลอดเลือดดงส่วนปลาย)
  • ออกกำลังกาย
  • รับประทานอาหารที่มีเกลือน้อย
• หากมีแผล มีการติดเชื้อของเนื้อเยื่อที่ผิวหนัง ผิวหนังแตกหรือคัน ควรแจ้งแพทย์ทันที
• โทรหาแพทย์อย่างเร็วที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้
  • หากอาการบวมไม่ดีขึ้น หรือแย่ลง
  • หากคุณเป็นโรคตับ และมีอาการบวมที่ขา ท้อง
  • หากขาที่บวมมีสีแดงและอุ่น
  • มีไข้
  • ปัสสาวะลดลง
  • ตั้งครรภ์
  • มีอาการบวมระดับปานกลางถึงรุนแรงอย่างฉับพลัน

หมายเหตุ ไม่ว่าคุณจะป่วยเป็นโรคเบาหวาน หรือไม่ได้เป็น หากมีอาการบวมเกิดขึ้นใหม่ ไม่ว่าจะเป็นข้างเดียว หรือสองข้าง จะต้องได้รับการตรวจทันที

การมีอาการบวมข้างเดียวอาจแสดงว่า ต้องตรวจหาภาวะลิ่มเลือดอุดตันของเส้นเลือดดำ (DVT) อย่างเร่งด่วน โดยเฉพาะผู้ที่มีความเสี่ยง เช่น ผู้ที่มีประวัติเดินทางนานกว่า 3 ชั่วโมงโดยเครื่องบินหรือรถโดยสารโดยที่ไม่ได้ขยับขา มีประวัติสูบบุหรี่ หรือมีประวัติใช้ยาคุมกำเนิด

ที่มาของข้อมูล

• NHS, Deep Vein Thrombosis (https://www.nhs.uk/conditions/deep-vein-thrombosis-dvt/)
• Wu SC et al., Control of Lower Extremity Edema in Patients with Diabetes: Double Blind Randomized Controlled Trial Assessing the Efficacy of Mild Compression Diabetic Socks (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5429175/)
• Practical diabetes, Lower limb oedema in diabetes (https://www.practicaldiabetes.com/article/lower-limb-oedema-diabetes/)