Hyoscine (ไฮออสซีน)

ไฮออสซีน (Hyoscine หรือ Hyoscine butylbromide) หรือที่รู้จักในชื่อ สโคโพลามีน (Scopolamine) เป็นยากลุ่มต้านอาการหดเกร็งที่ใช้ลดอาการปวดเกร็งในช่องท้องและลำไส้ รักษาอาการคลื่นไส้ อาเจียน ภาวะและโรคอื่น ๆ ตามดุลยพินิจแพทย์     

Hyoscine ใช้รักษาโรคอะไร

• ลดการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหารและลำไส้ ลดอาการปวดท้อง
• ขยายรูม่านตา
• รักษาโรคม่านตาอักเสบ (Iridocyclitis)
• ป้องกันภาวะเมาจากการเคลื่อนไหว (Motion sickness)
• ป้องกันอาการคลื่นไส้ อาเจียน
• รักษาภาวะหดเกร็งของระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินปัสสาวะ และอวัยวะสืบพันธุ์
• ใช้เป็นยาสลบก่อนการผ่าตัด เพื่อลดการหลั่งน้ำลาย   

กลไกการออกฤทธิ์ของ Hyoscine

ยาไฮออสซีนเป็นสารกลุ่มแอนติโคลิเนอร์จิก (Anticholinergic) ที่ยับยั้งตัวรับมัสคารินิก (Muscarinic receptor) ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลางและระบบประสาทส่วนปลาย 

ทำให้กล้ามเนื้อเรียบคลายตัว ลดการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหารและลำไส้ กลไกการคลายตัวของกล้ามเนื้อทำให้เกิดฤทธิ์การรักษาตามสรรพคุณของยา

ปริมาณการใช้ยา Hyoscine 

รูปแบบยาหยอดตา

ช่วยขยายรูม่านตา  

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Hydrobromide ความเข้มข้น 0.25% หยอด 1–2 หยด ก่อนทำหัตถการ 1 ชั่วโมง 
• เด็ก ยาในรูป Hydrobromide ความเข้มข้น 0.25% หยอด 1 หยด ก่อนทำหัตถการ 1 ชั่วโมง

รักษาโรคม่านตาอักเสบ Iridocyclitis 

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Hydrobromide ความเข้มข้น 0.25% หยอด 1–2 หยด วันละ 4 ครั้ง
• เด็ก ยาในรูป Hydrobromide ความเข้มข้น 0.25% หยอด 1 หยด วันละ 3 ครั้ง

รูปแบบยารับประทาน

ป้องกันภาวะเมารถ ป่วยจากการเคลื่อนไหว 

• ผู้ใหญ่ ขนาด 300 ไมโครกรัม 30 นาทีก่อนเดินทาง จากนั้นรับประทานขนาด 300 ไมโครกรัม ทุก ๆ 6 ชั่วโมง รับประทานได้สูงสุด 3 ครั้ง ภายใน 24 ชั่วโมง
• เด็ก
  • • อายุ 3–4 ปี ขนาด 75 ไมโครกรัม 20 นาทีก่อนการเดินทาง รับประทานได้สูงสุด 150 ไมโครกรัมต่อวัน
    • อายุ 4–10 ปี ขนาด 75–150 ไมโครกรัม
    • อายุมากกว่า 10 ปี ขนาด 150–300 ไมโครกรัม

รักษาภาวะหดเกร็งของระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินปัสสาวะ และอวัยวะสืบพันธุ์ 

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Butylbromide ขนาด 20 มิลลิกรัม วันละ 4 ครั้ง
• เด็ก ยาในรูป Butylbromide อายุ 6–12 ปี ขนาด 10 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง

รูปแบบยาฉีด

รักษาภาวะหดเกร็งของระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินปัสสาวะ และอวัยวะสืบพันธุ์ 

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Butylbromide ขนาด 20 มิลลิกรัม ฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือหลอดเลือดดำ ขนาดยาสูงสุด 100 มิลลิกรัมต่อวัน

ใช้เป็นยาสลบก่อนการผ่าตัด 

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Hydrobromide ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาด 0.6 มิลลิกรัม วันละ 3–4 ครั้ง

ป้องกันอาการคลื่นไส้ อาเจียน 

• ผู้ใหญ่ ยาในรูป Hydrobromide ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาด 0.3–0.6 มิลลิกรัม
• เด็ก ยาในรูป Hydrobromide ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาด 0.006 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม

ข้อควรระวังในการใช้ยา Hyoscine 

ห้ามใช้ยา Hyoscine ในผู้ป่วยเหล่านี้ 

• ผู้ป่วยโรคต้อหินมุมแคบ
• ผู้ป่วยที่มีภาวะเลือดออกเฉียบพลัน
• ผู้ป่วยที่มีภาวะลำไส้อืด
• ผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นเร็ว เนื่องจากเลือดไปเลี้ยงหัวใจไม่เพียงพอ
• ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง (Myasthenia gravis) 

และควรระวังการใช้ยา Hyoscine กับผู้ป่วยเหล่านี้ด้วยเช่นกัน ได้แก่   

• ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต
• ผู้ป่วยกระเพาะอาหารตีบตัน ลำไส้อักเสบชนิดเป็นแผล
• ผู้ป่วยที่มีภาวะ ปัสสาวะคั่ง 
• ผู้ป่วยต่อมลูกหมากโต
• ผู้ป่วยโรคจิตเภท 
• ผู้ป่วยโรคลมชัก
• ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดหัวใจ หัวใจเต้นเร็วผิดจังหวะ หัวใจวาย หรือความดันโลหิตสูง
• ผู้ป่วยเด็ก สตรีมีครรภ์ สตรีให้นมบุตร และผู้ป่วยสูงอายุ 

การใช้ยา Hyoscine ในผู้มีครรภ์และผู้ที่ให้นมบุตร

ตัวยา Hyoscine จัดอยู่ในกลุ่ม Category C หมายความว่า ควรระมัดระวังการใช้ยาในผู้มีครรภ์และผู้ให้นมบุตร 

ถ้าลืมรับประทานยา Hyoscine ต้องทำอย่างไร

ถ้าลืมรับประทานยา ให้รีบรับประทานทันทีที่นึกได้ตามจำนวนปกติ (เช่น ถ้าปกติรับประทาน 1 เม็ด ก็รับประทานเท่าเดิม ไม่ต้องเพิ่มเป็น 2 เม็ด) 

กรณีที่เพิ่งนึกได้ตอนใกล้รับประทานมื้อใหม่ ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรอรับประทานมื้อถัดไปได้เลย ในจำนวนปกติเช่นกัน ไม่ต้องเพิ่มขนาดยา

ผลข้างเคียงจากยา Hyoscine 

การใช้ยา Hyoscine อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงเหล่านี้ได้ เช่น  

• ผิวหนังแดง
• ความดันโลหิตต่ำเมื่อเปลี่ยนท่าทาง 
• หัวใจเต้นเร็ว
• ใจสั่น
• มึนงง
• ง่วงซึม
• อ่อนแรง
• ปวดศีรษะ
• สูญเสียความทรงจำ
• ผิวหนังแห้ง
• ผิวหนังแดง
• ผิวไวต่อแสง
• แน่นท้อง
• ท้องผูก
• คอแห้ง
• กลืนลำบาก
• คลื่นไส้
• อาเจียน
• มีการหลั่งน้ำลายน้อยกว่าปกติ
• ปัสสาวะขัด
• ปัสสาวะคั่ง
• อาการสั่น
• มองเห็นภาพไม่ชัด
• ต้อหินมุมปิด
• ปวดในลูกตา
• อาการคัน
• กลัวแสง
• ม่านตาขยาย
• จมูกแห้ง
• ทนความร้อนไม่ได้
• เพิ่มความดันในลูกตา ระคายเคืองตา

กรณีที่ใช้ในรูปแบบยาหยอดตา อาการไม่พึงประสงค์รุนแรง ได้แก่ การกดระบบประสาทส่วนกลาง โคม่า และระบบหายใจล้มเหลว

ประเภทของยา Hyoscine ตามองค์การอาหารและยาประเทศไทย

ยา Hyoscine จัดอยู่ในกลุ่มยาอันตราย จำหน่ายเฉพาะในร้านขายยาแผนปัจจุบันที่มีเภสัชกรชั้นหนึ่งเป็นผู้จ่ายยาเท่านั้น 

สิ่งที่ควรแจ้งแพทย์ เภสัชกร และพยาบาลก่อนใช้ยา Hydroscine

ยา Hyoscine เป็นยาอันตราย ก่อนใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ เภสัชกร หรือพยาบาลก่อนเสมอ โดยต้องแจ้งข้อมูลด้านสุขภาพให้ละเอียด เพื่อใช้ยาได้อย่างปลอดภัยและได้ผลดี 

• แจ้งข้อมูลการใช้ยาทั้งหมด เช่น ยารักษาโรคประจำตัว ยาที่เพิ่งรับประทานไปก่อนหน้านี้ อาหารเสริมที่รับประทาน อย่างวิตามิน หรือสมุนไพร กรณีที่มียาประจำตัวหลายตัว ให้พกยามา แพทย์หรือเภสัชกรจะได้ตรวจสอบให้ก่อนจ่ายยาใหม่ เพื่อไม่ให้เกิดปฏิกิริยาอันตรายระหว่างยาใหม่และยาที่ใช้อยู่
• แจ้งอาการแพ้ต่าง ๆ ทั้งประวัติการแพ้ยา อาการแพ้ที่เกิดขึ้นเมื่อใช้ยา ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร หรืออาหาร (ยาบางชนิดมีส่วนประกอบของไข่ขาว นม หรือยีสต์) เช่น บวม ผื่นขึ้น หายใจลำบาก หรือควรนำบัตรแพ้ยาพกติดตัวไปด้วย และแสดงบัตรนี้ให้แพทย์หรือเภสัชกรตรวจสอบก่อนเสมอ 
• แจ้งข้อมูลในกรณีที่ตั้งครรภ์ มีแผนจะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เนื่องจากยาบางชนิดส่งผลอันตรายต่อเด็กในครรภ์หรือขับออกทางน้ำนมได้
• แจ้งข้อมูลด้านสุขภาพอื่น ๆ ที่จะส่งผลต่อการใช้ยา เช่น มีปัญหาการกลืนลำบาก มีปัญหาด้านการมองเห็นหรืออ่านฉลากยา เพื่อให้แพทย์หรือเภสัชกรช่วยแก้ไขปัญหาได้อย่างถูกต้อง