อาการผมร่วงถือเป็นผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยที่สุดในการรักษาโรคมะเร็งด้วย “ยาเคมีบำบัด” อาการผมร่วงนั้นมักจะเกิดขึ้นหลังจากเริ่มให้ยาเคมีบำบัดไปแล้วประมาณ 2-3 สัปดาห์
โดยทั่วไปเส้นผมเหล่านี้สามารถขึ้นมาใหม่ได้หลังจากที่เสร็จสิ้นการรักษาด้วยยาเคมีบำบัดภายใน 2-3 เดือน อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ทุกคนที่มีอาการผมร่วงจากการให้ยาเคมีบำบัด
สารบัญ
ทำไมยาเคมีบำบัดจึงทำให้ผมร่วง
แม้ว่าเซลล์มะเร็งจะเป็นเซลล์ที่มีอัตราการแบ่งตัวสูงกว่าเซลล์ภายในร่างกายทุกชนิด แต่ก็มีเซลล์บางชนิดในร่างกายที่สามารถแบ่งเซลล์ได้อย่างรวดเร็วเช่นกัน เช่น เซลล์รากผม เซลล์เยื่อบุกระเพาะอาหาร
เมื่อเริ่มให้ยาเคมีบำบัด ยาเคมีบำบัดจะทำงานโดยการพุ่งเป้าไปจัดการเซลล์มะเร็งที่มีการแบ่งตัวสูง แต่ยาเคมีบำบัดทั่วไปไม่สามารถแยกความแตกต่างระหว่างเซลล์ปกติที่สามารถแบ่งตัวได้รวดเร็วกับเซลล์มะเร็งได้ ยาจึงเข้าไปจัดการเซลล์เหล่านี้ด้วยจนทำให้เกิดอาการผมร่วงตามมานั่นเอง
ทั้งนี้อาการผมร่วงจากการใช้เคมีบำบัดจึงเกิดจากกลไกการทำงานของยาเคมีบำบัดโดยตรง ไม่ได้เกี่ยวข้องกับอาการผมร่วงจากฮอร์โมน
อย่างไรก็ตาม ยาเคมีบำบัดบางตัวสามารถพุ่งเป้าเจาะจงไปยังเซลล์มะเร็งได้ จึงทำให้ผู้ป่วยโรคมะเร็งบางคนที่ได้รับยาเคมีบำบัดชนิดนี้ไม่มีภาวะผมร่วง
อาการผมร่วงหลังการเริ่มให้ยาเคมีบำบัด
อาการผมร่วงสามารถเกิดขึ้นได้หลายระดับ ขึ้นอยู่กับการตอบสนองยาเคมีบำบัดของผู้ป่วยแต่ละคน รวมถึงชนิดและสูตรของยาเคมีบำบัดที่ใช้ ผู้ป่วยบางรายอาจมีอาการผมร่วงแบบบางๆ ในขณะที่บางรายมีผมร่วงหมดทั้งศีรษะ
นอกจากนี้อาการผมร่วงที่เกิดขึ้นยังเกี่ยวข้องกับปริมาณยาเคมีบำบัดที่ใช้ด้วย หากใช้ในปริมาณน้อยก็อาจได้รับผลข้างเคียงในปริมาณที่น้อยเช่นกัน
อาการผมร่วงนั้นไม่จำเป็นต้องเกิดขึ้นทันทีหลังจากใช้ยาเคมีบำบัด แต่อาจเกิดขึ้นหลังจากใช้ยาเคมีบำบัดไปแล้วหลายครั้งก็ได้ โดยผมจะค่อยๆ ร่วงเป็นกระจุก หรือร่วงเป็นหย่อมๆ จนเริ่มสังเกตเห็นได้ว่าผมบางลง
ผู้ป่วยบางคนจึงอาจเลือกโกนศีรษะไปเลยเพราะว่าผมที่เหลืออยู่จะมีลักษณะที่แห้งมากหลังจากใช้ยาเคมีบำบัด
นอกจากเส้นผมที่ร่วงแล้ว ยาเคมีบำบัดอาจทำให้ขนบริเวณอื่นๆ ในร่างกายหลุดร่วงได้เช่นกัน เช่น ขนตา ขนคิ้ว ขนบริเวณแขน ขา รักแร้ หัวเหน่า
ผมที่ร่วงเหล่านี้มักสามารถงอกขึ้นมาใหม่ได้เองหลังจากหยุดยาเคมีบำบัดภายในระยะเวลา 2-3 เดือน แต่เส้นผมที่งอกขึ้นมาใหม่นั้นอาจมีสี หรือลักษณะที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
วิธีลดอาการผมร่วงจากการรับยาเคมีบำบัด
นอกจากภาวะผมร่วงแล้ว ยาเคมีบำบัดยังอาจทำให้หนังศีรษะ และผิวหนัง มีอาการแสบ คัน หรือเจ็บได้ ผู้ป่วยอาจใช้วิธีการเหล่านี้เพื่อช่วยป้องกัน หรือลดการระคายเคืองของผิวหนัง
- ทำความสะอาดหนังศีรษะด้วยแชมพูและครีมนวดผมแบบอ่อน
- ใช้แปรงที่มีขนแปรงแบบนุ่ม
- หากต้องใช้เครื่องเป่าผม ควรปรับให้อยู่ในระดับความร้อนต่ำ
- หากจำเป็นต้องใช้ครีม หรือโลชั่นที่หนังศีรษะ ให้ใช้แบบอ่อน
- หลีกเลี่ยงการใช้เครื่องดัดผม
- ไม่ควรย้อมผม หรือใช้สารเคมีที่ทำให้ผมเสียได้
- อาจพิจารณาตัดผมสั้น เนื่องจากผมสั้นจะทำให้ผมดูหนาขึ้น
- ปกป้องหนังศีรษะจากแสงแดดด้วยการใช้ครีมกันแดด หมวก ผ้าพันคอ หรือวิกผม
- นอนบนปลอกหมอนที่ทำจากผ้าซาตินเพื่อป้องกันเส้นผมหัก
- หากมีความวิตกกังวล หรือมีความเครียดจากภาวะผมร่วง ให้สอบถามกับทีมแพทย์ผู้รักษา หรือพยาบาล หรืออาจพูดคุยกับคนในครอบครัวเพื่อลดความเครียด หรืออาจไปใช้บริการปรึกษาจิตแพทย์เรื่องปัญหาความเครียดต่างๆ ที่เกิดขึ้นระหว่างการรักษาก็ได้
- หากต้องอยู่ในสถานที่ที่มีอากาศเย็นจัด ให้นำผ้าคลุมนิ่มๆ มาปกคลุมหนังศีรษะอย่างมิดชิด
- การใช้หมวกทำความเย็น (Hypothermia cap) แต่อาจก่อให้เกิดผลเสียตามมาหลายอย่าง เช่น หนังศีรษะบวม ภาวะหัวใจเต้นช้า จึงควรปรึกษาทีมแพทย์ผู้รักษาก่อนใช้
การเลือกใช้ยาเคมีบำบัดทุกครั้ง ทีมแพทย์ผู้รักษาจำเป็นต้องคำนึงถึงประสิทธิภาพในการรักษาเป็นหลัก การเลี่ยงไปใช้ยาที่ไม่ทำให้ผมร่วงอาจทำให้ผลลัพท์การรักษาโรคมะเร็งไม่ดีเท่าที่ควร
ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับตัวยาที่เหมาะสม และไม่ควรกังวลจนเกิดความเครียด เพราะหลังจากที่เลิกใช้ยาแล้วเส้นผมสามารถงอกขึ้นมาใหม่ได้อีกครั้งหนึ่ง
ตรวจสอบความถูกต้องโดย นพ. ธนู โกมลไสย
ที่มาของข้อมูล
- WebMD, 12 Chemo Hair Loss Solutions: Wigs and More (https://www.webmd.com/cancer/chemo-hair-loss#1), 20 February 2020.
- Shin H, et al., Efficacy of interventions for prevention of chemotherapy‐induced alopecia: A systematic review and meta‐analysis. DOI: (https://doi.org/10.1002/ijc.29115), 21 February 2020.
- NCI Staff, FDA clears wider use of cooling cap to reduce hair loss during chemotherapy (https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2017/fda-cooling-cap-chemotherapy), 21 February 2020.
