พยาธิ เป็นปรสิตที่สามารถอาศัยในร่างกายมนุษย์ นอกจากจะคอยแย่งอาหารแล้ว ยังทำให้เกิดการติดเชื้อในอวัยวะต่างๆ ของร่างกายมนุษย์ได้ ซึ่งหากไม่ได้กำจัดพยาธิออกไปอย่างทันท่วงทีอาจเกิดอันตรายร้ายแรงถึงชีวิต วิธีหนึ่งที่ใช้กำจัดพยาธิได้ไม่ยาก และไม่เสียค่าใช้จ่ายมากนัก ได้แก่ การรับประทานยาถ่ายพยาธิหรือฆ่าเชื้อพยาธิ
สารบัญ
พยาธิ 3 กลุ่ม
ยาถ่ายพยาธิแบ่งกลุ่มตามชนิดของพยาธิ สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่ม ซึ่งเกี่ยวข้องกับการจะเลือกว่ากินยาถ่ายพยาธิให้เหมาะสม ดังนี้
- กลุ่มยาถ่ายพยาธิตัวกลม (Nematode) ที่นิยมใช้ในการรักษา ได้แก่ ไอเวอร์เมกติน (Ivermectin) และ มีเบนดาโซล (Mebendazole)
- กลุ่มยาถ่ายพยาธิใบไม้ (Trematode) ได้แก่ พราซิเควนเทล (Praziquantel)
- กลุ่มยาถ่ายพยาธิตัวตืด (Cestode) ได้แก่ อัลเบนดาโซล (Albendazole)
ข้อควรระวังที่สำคัญสำหรับสตรีมีครรรภ์ คือ ไม่แนะนำให้ใช้ยาถ่ายพยาธิเหล่านี้ในระหว่างตั้งครรภ์ ได้แก่ Albendazole, Ivermectin และ Mebendazole
กลุ่มยาถ่ายพยาธิตัวกลม
ใช้สำหรับรักษาอาการติดเชื้อพยาธิตัวกลม เช่น พยาธิแส้ม้า พยาธิเข็มหมุด พยาธิปากขอ สตรีที่กำลังตั้งครรภ์ควรหลีกเลี่ยงยากลุ่มนี้
1. ไอเวอร์เมกติน (Ivermectin)
สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ Strongyloidiasis
กลไกการออกฤทธิ์
ไอเวอร์เมกตินออกฤทธิ์ที่ตัวรับ Glutamate-Gated Chloride Channel ทำให้เกิดการไหลเข้าของคลอไรด์ไอออน ที่นำไปสู่การเกิดไฮเปอร์โพลาร์ไรเซชัน เป็นผลให้พยาธิเป็นอัมพาตและตาย
ขนาดการใช้ยา
ควรรับประทานยาไอเวอร์เมกตินก่อนอาหาร เนื่องจากอาหารอาจเพิ่มปริมาณการดูดซึมยาได้
ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ Strongyloidiasis ในผู้ใหญ่ ขนาด 200 ไมโครกรัม / น้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม เป็นเวลา 1-2 วัน (ผู้ใหญ่น้ำหนัก 51-65 กิโลกรัม รับประทานขนาด 6 มิลลิกรัม 2 เม็ด)
ผลข้างเคียงอันไม่พึงประสงค์/ข้อควรระวังในการใช้ยา
ไอเวอร์เมกตินอาจก่อให้เกิดอาการปวดศีรษะ มึนงง ปวดกล้ามเนื้อ คลื่นไส้ ท้องเสียได้ ไม่แนะนำให้ใช้ยาไอเวอร์เมกตินในตรีมีครรภ์และสตรีให้นมบุตร
2. มีเบนดาโซล (Mebendazole)
- ใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ Toxocariasis ซึ่งเป็นพยาธิที่พบในสุนัขและแมว และสามารถติดเชื้อมายังคนได้
- พยาธิแส้ม้า พยาธิเข็มหมุด พยาธิปากขอ และพยาธิตัวกลม
กลไกการออกฤทธิ์
มีเบนดาโซลออกฤทธิ์โดยยับยั้งการรวมตัวของไมโครทูบูลของพยาธิ และยับยั้งการดูดซึมของกลูโคสและและสารอาหารอื่นไปใช้ พยาธิที่ถูกฤทธิ์ของยาจะถูกขับออกผ่านอุจจาระ
ขนาดการใช้ยา
มีเบนดาโซลบริหารในรูปแบบของยารับประทาน ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ ในผู้ใหญ่ ขนาด 100 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 3 วัน หรือขนาด 500 มิลลิกรัม รับประทานครั้งเดียว วันเดียว
ผลข้างเคียงอันไม่พึงประสงค์/ข้อควรระวังในการใช้ยา
มีเบนดาโซล อาจก่อให้เกิดอาการปวดท้อง ท้องเสีย อาเจียน ปวดศีรษะ มึนงง ง่วงซึมได้
กลุ่มยาถ่ายพยาธิใบไม้
ใช้สำหรับรักษาอาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับ ซึ่งพบได้มากในปลาน้ำจืด ผู้ที่กำลังให้นมบุตร หรือมีปัญหาดวงตา เกี่ยวกับการเกิดเม็ดสาคูที่นัยน์ตาควรหลีกเลี่ยงยากลุ่มนี้
พราซิเควนเทล (Praziquantel)
ใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับ (Opisthorchiasis) ซึ่งพบมากในปลาน้ำจืด การรับประทานปลาน้ำจืดดิบ หรือปรุงไม่สุกเป็นสาเหตุหลักของการติดเชื้อพยาธิชนิดนี้
กลไกการออกฤทธิ์
พราซิเควนเทลเพิ่มการไหลเข้าของแคลเซียมเข้าสู่พยาธิ ทำให้เกิดการหดตัวอย่างรุนแรงของพยาธิ นำไปสู่การเกิดอัมพาต ทำให้ชิ้นส่วนของพยาธิที่เกาะติดกับหลอดเลือดหลุดออก
ขนาดการใช้ยา
- พราซิเควนเทลบริหารในรูปแบบของยารับประทาน ควรรับประทานพร้อมอาหาร โดยรับประทานทั้งเม็ด ไม่เคี้ยวหรือทำให้ยาแตก เนื่องจากยามีรสขม
- ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับ ในผู้ใหญ่ ขนาด 25 มิลลิกรัม / น้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม วันละสามครั้ง ห่างกัน 4-6 ชั่วโมง เป็นเวลา 1-2 วัน หรือขนาด 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม ครั้งเดียว วันเดียว
ผลข้างเคียงอันไม่พึงประสงค์/ข้อควรระวังในการใช้ยา
- พราซิเควนเทลอาจก่อให้เกิดอาการมึนงง ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดศีรษะ ท้องไส้แปรปรวน
- ไม่แนะนำให้ใช้ยาในสตรีให้นมบุตร และผู้ที่มีภาวะซิสติกเซอโคซิสของนัยน์ตา (หรือภาวะที่เกิดตัวอ่อนเม็ดสาคูที่นัยน์ตา) เนื่องจากยาอาจทำให้เกิดการทำลายของดวงตาอย่างถาวร และนำไปสู่ตาบอดถาวรได้
กลุ่มยาถ่ายพยาธิตัวตืด
ใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิตัวตืดหมู ซึ่งมักเกิดจากการรับประทานเนื้อหมูดิบ รวมถึงรักษาพยาธิใบไม้ในดับได้ด้วย ยากลุ่มนี้มีผลข้างเคียง โดยเฉพาะในสตรีมีครรภ์ และผู้มีรอยแผลบริเวณนัยน์ตา
อัลเบนดาโซล (Albendazole)
- ใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ Echinococcosis ซึ่งพบในแกะ
- รักษาการติดเชื้อ Cysticercosis เช่น พยาธิตืดหมู ซึ่งก่อให้เกิดพิษต่อระบบประสาทซึ่งเป็นอันตราย สามารถติดเชื้อได้จากการรับประทานเนื้อหมูดิบ หรือปรุงไม่สุก รักษาร่วมกับการใช้พราซิเควนเทล
- ใช้รักษาพยาธิ Strongyloidiasis และพยาธิใบไม้ในตับได้ด้วยเช่นกัน
กลไกการออกฤทธิ์
อัลเบนดาโซลยับยั้งการสังเคราะห์ไมโครทูบูลในทางเดินอาหารของพยาธิและตัวอ่อนพยาธิ ทำให้พยาธิอยู่ในสภาวะขาดไกลโคเจน รบกวนการดูดกลูโคสและการหลั่งของโคลีนเอสเตอรเรส (cholinesterase) นำไปสู่การลดการสร้าง ATP ซึ่งเป็นแหล่งพลังงาน ท้ายสุดทำให้พยาธิตาย
ขนาดการใช้ยา
อัลเบนดาโซลบริหารในรูปแบบของยารับประทาน ควรรับประทานพร้อมอาหาร
- ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ ในผู้ใหญ่ ขนาด 400 มิลลิกรัม ครั้งเดียว วันเดียว
- ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ Strongyloidiasis ขนาด 400 มิลลิกรัม วันละครั้ง เป็นเวลา 3 วัน
- ข้อบ่งใช้สำหรับรักษาการติดเชื้อพยาธิ ใบไม้ในตับ ขนาด 400 มิลลิกรัม วันละสองครั้ง เป็นเวลา 3 วัน
ผลข้างเคียงอันไม่พึงประสงค์/ข้อควรระวังในการใช้ยา
- อัลเบนดาโซล อาจก่อให้เกิดอาการปวดท้อง ปวดศีรษะ มึนงง ท้องไส้แปรปรวน
- ควรรับประทานพร้อมอาหาร เพื่อลดผลข้างเคียงของยา
- ห้ามใช้ในผู้มีอาการแพ้ เพราะหากแพ้ยานี้มักมีอาการรุนแรงมาก
จะเห็นว่ายาถ่ายพยาธิมีหลายตัวยา จะใช้ชนิดไหนขึ้นอยู่กับว่าจะใช้กำจัดพยาธิชนิดใด ทั้งยังมีผลข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์เกิดขึ้นได้อีกด้วย ดังนั้นทางที่ดีควรปรึกษาเภสัชกรที่ร้านขายยาก่อนใช้ยา