Acetazolamide เป็นยาในกลุ่มยาขับปัสสาวะ ยาต้านอาการชัก และยารักษาต้อหิน กลไกการออกฤทธิ์ของยา Acetazolamine คือ ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์คาร์โบนิก แอนไฮเดรส (Carbonic Anhydrase) แบบผันกลับได้ เป็นผลให้เกิดการลดการหลั่งของไฮโดรเจนไอออนที่บริเวณท่อไต เพิ่มการขับออกของโซเดียม โพแทสเซียม ไบคาร์บอเนต และน้ำ ยามีฤทธิ์ลดการสร้างของน้ำในดวงตา ลดระดับความดันในลูกตา จึงมีการใช้ยา Acetazolamine ในการรักษาโรคต้อหิน การยับยั้งเอนไซม์ Carbonic Anhydrase ของยาในระบบประสาทส่วนกลาง ส่งผลต่อการหลั่งของสารสื่อประสาทที่ตัวเซลล์ประสาทมากเกินไปได้
สารบัญ
สรรพคุณของยา Acetazolamide
ยาของ Acetazolamide ใช้รักษาโรคและบรรเทาอาการได้หลายรูปแบบ ดังนี้
- โรคต้อหิน ลดความดันลูกตาโดยลดการผลิตน้ำหล่อเลี้ยงลูกตา
- ภาวะน้ำคั่งในสมอง ลดความดันในกะโหลกศีรษะ
- โรคความผิดปกติของการหายใจขณะหลับ ช่วยกระตุ้นการหายใจ ลดปัญหาการหยุดหายใจขณะหลับ
- ภาวะเลือดเป็นกรดจากโรคไต ช่วยปรับสมดุลกรด-ด่าง
- โรคภูเขา ป้องกันอาการปวดหัว หายใจลำบาก จากการปรับตัวที่ระดับความสูง เช่น เดินทางขึ้นภูเขา
- ภาวะบวมจากหัวใจล้มเหลว หรือโรคไต มีฤทธิ์ขับปัสสาวะช่วยลดอาการบวม
ขนาดและวิธีการใช้ยา Acetazolamide
โรคต้อหินมุมเปิด หรือให้ยาก่อนการผ่าตัดในผู้ป่วยต้อหินมุมปิด
- การใช้ยาในรูปแบบยาฉีดเข้าหลอดเลือดดำ ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-1000 มิลลิกรัมต่อวัน ถ้าให้ขนาดยามากกว่า 250 มิลลิกรัม ควรพิจารณาแบ่งขนาดการใช้ยา
- การใช้ยาในรูปแบบยาเม็ดรับประทาน ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-1000 มิลลิกรัม ต่อวัน ถ้าให้ขนาดยามากกว่า 250 มิลลิกรัม ควรพิจารณาแบ่งขนาดการใช้ยา
- การใช้ยาในรูปแบบยาแคปซูลชนิดออกฤทธิ์นาน (extended release) ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 500 มิลลิกรัม วันละสองครั้ง
ใช้เพื่อขับปัสสาวะ
- การใช้ยาในรูปแบบยาฉีดเข้าหลอดเลือดดำ ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-375 มิลลิกรัม วันละครั้ง หรือวันเว้นวัน ควรมีการเว้นช่วงหยุดการใช้ยาระหว่างการรักษา เพื่อให้ยายังคงประสิทธิภาพในการขับปัสสาวะในกรณีต้องมีการใช้ยาอย่างต่อเนื่อง
- การใช้ยาในรูปแบบยารับประทาน ขนาดเดียวกันกับยาในรูปแบบยาฉีด โดยขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-375 มิลลิกรัม วันละครั้ง หรือวันเว้นวัน ควรมีการเว้นช่วงหยุดการใช้ยาระหว่างการรักษา เพื่อให้ยายังคงประสิทธิภาพในการขับปัสสาวะในกรณีต้องมีการใช้ยาอย่างต่อเนื่อง
โรคลมชัก การใช้ยาในรูปแบบยาฉีดเข้าหลอดเลือดดำ
- ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-1000 มิลลิกรัมต่อวัน โดยแบ่งให้ยา สามารถใช้เป็นยาเดี่ยวหรือใช้ร่วมกับยาต้านอาการชักกลุ่มอื่นได้
- ขนาดการใช้ยาในเด็ก ขนาด 8-30 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัวป็นกิโลกรัมต่อวัน โดยแบ่งให้ยา ขนาดการใช้ยาสูงสุดคือ 750 มิลลิกรัมต่อวัน
โรคลมชัก การใช้ยาในรูปแบบยารับประทาน
- ขนาดเดียวกันกับยาในรูปแบบยาฉีด โดยขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 250-1000 มิลลิกรัมต่อวัน โดยแบ่งให้ยา สามารถใช้เป็นยาเดี่ยวหรือใช้ร่วมกับยาต้านอาการชักกลุ่มอื่นได้
- ขนาดเดียวกันกับยาในรูปแบบยาฉีด โดยขนาดการใช้ยาในเด็ก ขนาด 8-30 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัวป็นกิโลกรัมต่อวัน โดยแบ่งให้ยา ขนาดการใช้ยาสูงสุดคือ 750 มิลลิกรัมต่อวัน
ป้องกันการเกิดความผิดปกติในผู้ที่ต้องเดินทางขึ้นที่สูง
- การใช้ยาในรูปแบบยารับประทาน ขนาดการใช้ยาในผู้ใหญ่ ขนาด 500-1000 มิลลิกรัมต่อวัน โดยแบ่งให้ยา แนะนำให้รับประทานยาครั้งแรก 24-48 ชั่วโมงก่อนการเดินทาง และใช้ยาต่อไปอีกอย่างน้อย 48 ชั่วโมงในระหว่างการเดินทางขึ้นที่สูง
ข้อควรระวังในการใช้ Acetazolamide
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีการแพ้ยา Acetazolamide และยาในกลุ่มซัลโฟนาไมด์ (Sulfonamide)
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยภาวะพร่องโซเดียม และโพแทสเซีบม
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยต่อมหมวกไตวาย
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยภาวะเลือดเป็นกรดจากระดับคลอไรด์ในกระแสเลือด
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคตับแข็ง
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยต้อหินมุมปิดเรื้อรัง
- ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ระดับรุนแรง
- ไม่แนะนำให้ใช้ยานี้ในเด็ก
- ควรระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคเบาหวาน
- ควระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยภาวะเลือดเป็นกรดจากระบบหายใจ (respiratory acidosis)
- ควรระวังการใช้ยาในผู้ป่วยสูงอายุ สตรีมีครรภ์ และสตรีให้นมบุตร
ผลข้างเคียงของการใช้ Acetazolamide
- อ่อนเพลีย ปวดกล้ามเนื้อ ส่งผลต่ออารมณ์ ปวดศีรษะ น้ำหนักลด รบกวนระบบทางเดินอาหาร ง่วงซึม ความรู้สึกสัมผัสผิดปกติ (parasthesia) ปัสสาวะบ่อย เลือดเป็นกรด รบกวนระดับอิเล็กโทรไลต์ในกระแสเลือด ทำให้ระดับโซเดียมและโพแทสเซียมในกระแสเลือดลดลง เกิดนิ่วในไต มีไข้ กระหายน้ำ สับสน มึนงง ส่งผลต่อการได้ยิน และการรับรส
- ผลข้างเคียงที่พบได้น้อย ได้แก่ ไวต่อแสง ดีซ่าน อาการชัก
- ผลข้างเคียงที่รุนแรงถึงชีวิต ได้แก่ ความผิดปกติต่อระบบเลือด เกร็ดเลือด การแพ้ยารุนแรง ชนิด SJS ซึ่งพบได้น้อย
ข้อควรทราบอื่นๆของยา Acetazolamide
- ยาถูกจัดอยู่ในกลุ่ม category C ตามดัชนีความปลอดภัยการใช้ยาในหญิงตั้งครรภ์ (Pregnancy Safety Index) ควรใช้ยานี้เฉพาะเมื่อแพทย์มีความเห็นว่า ผู้ป่วยจะได้รับประโยชน์จากยามากกว่าความเสี่ยงรุนแรงที่จะเกิดขึ้นต่อทารกในครรภ์
- ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ร่วมกับยาแอสไพริน (Aspirin) ขนาดสูง เนื่องจากอาจทำให้เกิดภาวะอะนอเร็กเซีย (anorexia) หายใจเร็ว เลือดเป็นกรด โคม่า และเสียชีวิตได้
- ผู้ป่วยโรคต้อหินมุมปิด ไม่แนะนำให้ใช้ยานี้ต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน การใช้ยาในผู้ป่วยกลุ่มนี้ควรอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของแพทย์
- ยาสามารถรับประทานก่อนหรือหลังอาหารก็ได้
- ยานี้แนะนำให้เก็บรักษาที่อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส เก็บให้พ้นจากแสงแดด และความชื้น