อาการอาเจียน เป็นอาการที่เกิดแยกกับอาการถ่ายเหลว แต่เมื่อเป็นสองอย่างนี้พร้อม ๆ กัน เรียกรวม ๆ ว่า อาการท้องเสียอาเจียน สาเหตุก็มักจะมาจากการอักเสบและเกิดโรคในระบบทางเดินอาหาร หรือที่เรียกว่า ทางเดินอาหารอักเสบ (Gastro–enteritis) นั่นเอง
การอักเสบของทางเดินอาหาร มักเกิดจากการกินอะไรผิดปกติเข้าไปในร่างกาย บางกรณี ก็อาจเกิดจากการเคลื่อนที่ของทางเดินอาหารผิดปกติ หรือฮอร์โมนในร่างกายผิดปกติได้ แต่เป็นส่วนน้อย
สารบัญ
ท้องเสียอาเจียนจากทางเดินอาหาร เกิดจากอะไร
อาการท้องเสียอาเจียนจากทางเดินอาหารที่พบบ่อย มาจาก 3 สาเหตุ ดังนี้
1. การติดเชื้อ
เป็นสาเหตุหลัก ๆ ที่พบได้ในประเทศเขตร้อนอย่างประเทศไทย ซึ่งสุขอนามัยในการประกอบอาหารและการล้างมือคือปัจจัยสำคัญของการติดเชื้อ
ซึ่งตัวการของการติดเชื้อ ก็คือเชื้อไวรัสนั่นเอง ไม่ว่าจะเป็นไวรัสที่ทำให้เกิดโรคทางเดินอาหารอักเสบ หรือไวรัสทางเดินหายใจ ต่างก็ก่อให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน และถ่ายเหลวได้ทั้งสิ้น
นอกจากนี้ การติดเชื้อก็ยังมาจากเชื้อแบคทีเรียได้เช่นกัน แต่จะพบไม่มากเท่าเชื้อไวรัส การติดเชื้อส่วนมากจึงไม่จำเป็นต้องใช้ยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย
2. สารพิษในอาหาร
สารพิษในอาหารนั้นมาจากหลาย ๆ สาเหตุ เช่น การปนเปื้อนสารเคมี การแปรรูปของสารเคมีเมื่อได้รับความร้อนหรือความชื้น สารเคมีจากการหมักตัวของจุลชีพในอาหาร หรือสารพิษที่แบคทีเรียสร้างขึ้นมา
การอักเสบจากสารพิษนี้จะทำให้ร่างกายตอบสนองเร็ว อาการหลัก ๆ ที่พบได้ คืออาการคลื่นไส้อาเจียน มักจะอาเจียนรุนแรงเป็นอาหารที่รับประทานเข้าไป ส่วนอาการถ่ายเหลวจะไม่รุนแรงและเกิดตามมาทีหลัง
3. การแพ้อาหาร
ภูมิแพ้อาจก่อให้เกิดปฏิกิริยาต่าง ๆ ได้ โดยหนึ่งในปฏิกิริยาที่ไม่รุนแรงแต่พบบ่อย คืออาการคลื่นไส้ อาเจียน และถ่ายเหลว คล้ายคลึงกับการได้รับสารพิษในอาหาร
สิ่งที่พอจะใช้บ่งบอกได้ว่าอาการท้องเสียอาเจียนมาจากการแพ้อาหาร คือ หากรับประทานอาหารแบบเดียวกันซ้ำอีก จะเกิดอาการเหมือนเดิม และเมื่อลองเลี่ยง อาการจะดีขึ้น
สาเหตุที่พบได้น้อยกว่ามาก คือสาเหตุที่มาจากอาการนอกทางเดินอาหาร ซึ่งต้องพิสูจน์อย่างละเอียดและชัดเจน เพื่อให้ระบุได้ว่าเกิดจากสาเหตุนอกทางเดินอาหารจริง ๆ
เช่น การติดเชื้อในกระแสเลือด โดยที่ไม่ได้มีต้นกำเนิดจากทางเดินอาหาร ก็อาจทำให้คลื่นไส้ อาเจียน และถ่ายเหลวได้เช่นกัน
ข้อสังเกตของโรคที่มีสาเหตุมาจากนอกทางเดินอาหาร คือ มักจะมีอาการในระบบอวัยวะอื่น ๆ ร่วมด้วย ไม่ใช่แค่อาการที่ระบบทางเดินอาหารเพียงอย่างเดียว
ระบบทางเดินอาหารอักเสบ อาการเป็นอย่างไร
เมื่อระบบทางเดินอาหารอักเสบ ร่างกายจะต่อต้านต่อการระคายเคืองผ่านการปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ซึ่งเป็นอาการของการเคลื่อนที่ที่ผิดปกติของกระเพาะอาหารและลำไส้ เพื่อบีบไล่ของเสียออกนอกร่างกายแบบย้อนทาง
ส่วนการถ่ายเหลวนั้น นอกจากจะเป็นปฏิกิริยาต่อการระคายเคืองแล้ว ยังเกิดจากการอักเสบทำลายของเยื่อบุผนังลำไส้ด้วย เพราะเมื่อลำไส้ดูดสารอาหารและน้ำไม่ได้ จึงทำให้ถ่ายเหลว และสูญเสียเกลือแร่ทางอุจจาระแทน
ท้องเสียอาเจียน เกิดอาการอะไรร่วมได้อีกบ้าง
เมื่อท้องเสียอาเจียน อาจมีอาการอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น
- ปวดท้อง จากการบีบตัวที่เพิ่มขึ้น ทั้งจากสารระคายเคือง และจากฮอร์โมนของร่างกายเพื่อต้านการอักเสบ
- เป็นไข้ ในช่วงแรก ๆ ของการท้องเสียอาเจียน อาจมีไข้ต่ำ ๆ ได้จากปฏิกิริยาการอักเสบและการขาดน้ำ และเมื่อร่างกายขับของเสียพร้อมชดเชยน้ำและเกลือแร่ได้ดีพอแล้ว อาการไข้ก็จะลดลงเอง ดังนั้น ไข้จึงไม่ใช่สิ่งบ่งชี้ว่าเกิดการติดเชื้อรุนแรง แต่ต้องคอยสังเกตว่าต่อเนื่องหรือไม่ หากเป็นไข้เกิน 2–3 วัน หรือมีอาการร่วมอื่น ๆ จึงจะเป็นไปได้ว่าติดเชื้อมากขึ้น
- ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามเนื้อตัว เป็นปฏิกิริยาของร่างกายเพื่อต่อต้านสิ่งแปลกปลอม และบางส่วนเกิดจากการขาดสารน้ำในร่างกาย
- หน้ามืด วิงเวียน ใจสั่น เกิดจากการขาดสารน้ำในร่างกาย เพราะสูญเสียไปจากทางเดินอาหาร โดยเฉพาะการถ่ายเหลว ที่จะยิ่งทำให้อ่อนเพลียได้มาก เพราะร่างกายขาดความสามารถในการดูดซึมสารน้ำและเกลือแร่ไป
ท้องเสียอาเจียน รักษาเบื้องต้นอย่างไรดี
การรักษาอาการท้องเสียอาเจียนจะประกอบด้วยการชดเชยสารน้ำ การรักษาตามสาเหตุ และการประคับประคองอาการ
สำหรับการใช้ยาเพื่อหยุดการเคลื่อนที่ของลำไส้จะใช้เมื่อจำเป็นเท่านั้น ถ้ารักษาแบบประคับประคองได้ดี อาการก็มักจะหายไปเองภายใน 2–3 วัน
การชดเชยสารน้ำ
การรักษาอาการท้องเสียอาเจียนหลัก ๆ คือการชดเชยสารน้ำที่สูญเสียไป แนะนำให้ดื่มน้ำผสมผงเกลือแร่สำหรับรักษาอาการถ่ายเหลวเท่านั้น ห้ามใช้ผงเกลือแร่สำหรับสูญเสียเหงื่อจากการออกกำลังกาย
โดยทั่วไป จะผสมเกลือแร่ 1 ซองต่อน้ำต้มสุก 200 ซีซี ควรดื่มทีละน้อย แต่ดื่มบ่อย ๆ ให้ปริมาณเท่า ๆ กับที่ท้องเสียและอาเจียนออกมา
ในกรณีที่อาเจียนมากหรือมีอาการหน้ามืดรุนแรง อาจต้องให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำแทน
การรักษาที่สาเหตุ
เนื่องจากสาเหตุของอาการท้องเสียอาเจียนส่วนมากไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย จึงไม่ควรใช้ยาฆ่าเชื้อแบคทีเรียทันทีเมื่อเกิดอาการ แต่จะให้ต่อเมื่อมีความจำเป็นเท่านั้น เช่น ติดเชื้อรุนแรง ติดเชื้อทางกระแสเลือด หรือเป็นผู้ป่วยที่ภูมิคุ้มกันไม่ดี
กรณีที่เกิดจากพิษ การปนเปื้อนในอาหาร หรือการแพ้อาหาร ถ้าหลีกเลี่ยงอาหารดังกล่าวได้ อาการก็จะค่อย ๆ ลดลงจนหายดีในที่สุด ยกเว้นอาการรุนแรงมากจึงจะควรไปพบแพทย์
การประคับประคองอาการ
หากอาเจียนมากจนดื่มน้ำเกลือแร่ไม่ได้ สามารถใช้ยาลดอาการอาเจียนได้ ทั้งยาฉีดและยารับประทาน
ทั้งนี้ ไม่แนะนำให้ใช้ยาหยุดถ่าย ยกเว้นจะได้รับการประเมินแล้วว่าไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อรุนแรง เพราะอาจยิ่งเป็นการเพิ่มโอกาสการติดเชื้อ หากขับถ่ายอุจจาระและเชื้อโรคออกมาไม่ได้
กำลังทรมานกับอาการท้องเสียอาเจียนอยู่รึเปล่า ลองเข้ามาดูแพ็กเกจที่ HDmall รวบรวมไว้ให้ได้นะ หรือถ้าอยากทักมาให้เราจองคิวคุณหมอเพื่อประเมินอาการก่อน ก็คลิกที่นี่ได้เลย
- ตรวจ รักษาโรคทางเดินอาหาร เก็บครบจบทุกรายการ
- ตรวจภูมิแพ้และภาวะแพ้ เช็กว่าแพ้อาหารอะไรบ้าง จะได้ไม่ลำบาก
เขียนบทความโดย นพ. ชาคริต หริมพานิช
