โรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส จัดเป็นโรคยอดฮิตในเด็กเล็กทั้งคู่ มีความคล้ายกันอยู่ไม่น้อย ทำให้อาจแยกไม่ออกหรือสับสนว่าลูกเราเป็นโรคไหนกัน บทความนี้ได้รวมความต่างของโรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส พร้อมวิธีรักษาและป้องกันโรคมาให้ครบ
สารบัญ
โรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส คือโรคอะไร
ก่อนอื่นมาทำความรู้จักโรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส คืออะไรให้มากขึ้นกัน
โรคมือ เท้า ปาก (Hand, foot, and mouth disease)
โรคมือ เท้า ปาก เกิดจากการติดเชื้อกลุ่มเอนเทอโรไวรัส (Enterovirus) สายพันธุ์ไม่รุนแรงที่พบได้บ่อย คือ คอกซากีไวรัส เอ16 (Coxsackievirus A16: CA16) และสายพันธุ์อันตรายที่ต้องเฝ้าระวัง คือ เอนเทอโรไวรัส 71 (EV71) ซึ่งปัจจุบันในประเทศไทย มีวัคซีนที่ป้องกันสายพันธุ์ EV71 แล้ว
โรคนี้แพร่ระบาดง่ายในช่วงหน้าฝน มักพบในเด็กเล็กอายุต่ำกว่า 5 ปี อาการเด่นของโรคจะพบว่าเกิดตุ่มน้ำใสที่ผิวหนังตามฝ่ามือ เท้า รอบอวัยวะเพศหรือทวารหนัก รวมถึงมีแผลภายในเยื่อบุช่องปาก
โรคอีสุกอีใส (Chickenpox)
โรคอีสุกอีใสเกิดจากการติดเชื้อไวรัสวาริเซลลา (Varicella-zoster virus: VZV) ที่ระบาดทุกปี โดยเฉพาะช่วงหน้าหนาว มักพบในกลุ่มเด็กเล็กอายุ 5–9 ปี การติดเชื้ออีสุกอีใสจะก่อให้เกิดผื่นแดงหรือตุ่มน้ำใสทั่วร่างกาย ร่วมกับอาการอื่น ๆ
นอกจากนี้ หลังจากหายดีจากโรคอีสุกอีใสแล้ว เชื้อไวรัสบางส่วนยังแฝงตัวอยู่ในปมประสาทได้ เมื่อใดที่ร่างกายอ่อนแอ ภูมิคุ้มกันต่ำ หรือภูมิคุ้มกันบกพร่อง โรคอาจกำเริบขึ้นมาอีกครั้ง คราวนี้จะเรียกกันว่า โรคงูสวัด
ความแตกต่างของโรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส
แม้เป็นโรคติดเชื้อไวรัสในเด็กทั้งคู่และก่ออาการคล้ายกัน แต่โรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส ยังมีหลายจุดที่แตกต่างกัน ผู้ปกครองสามารถสังเกตและเฝ้าระวังได้ดังนี้
1. เชื้อต้นเหตุโรค
โรคมือ เท้า ปาก เกิดจากเชื้อกลุ่มเอนเทอโรไวรัสจากหลายสายพันธุ์ เช่น คอกซากีไวรัส เอ16 หรือ เอนเทอโรไวรัส 71 ขณะที่โรคอีสุกอีใส เกิดจากเชื้อไวรัสวาริเซลลา ชนิดเดียวกับที่ก่อโรคงูสวัด
2. อาการเด่น
โรคมือ เท้า ปากช่วงเริ่มต้นมีอาการคล้ายไข้หวัด เช่น ไข้ต่ำ เจ็บคอ น้ำมูกไหล ปวดท้อง หรือเบื่ออาหาร จากนั้น 2–3 วัน จะเกิดผื่นหรือตุ่มน้ำใสตามฝ่ามือ ฝ่าเท้า แขน ข้อศอก ขา หัวเข่า รอบอวัยวะเพศหรือทวารหนัก รวมถึงแผลในช่องปาก เพดานปาก เหงือก กระพุ้งแก้ม รวมถึงต่อมน้ำเหลืองที่คอบวม
โรคอีสุกอีใสก่ออาการไข้ ปวดตัว กล้ามเนื้อ หรือศีรษะ ตามลำตัวพบตุ่มแดงขนาดเล็ก ราว 1–2 วัน จะกลายเป็นตุ่มน้ำใส ตุ่มสีขุ่น แล้วฝ่อตกสะเก็ดในเวลาต่อมา ลักษณะของตุ่มจะปะปนกันไป และอาจลามไปทั่วลำตัว แม้กระทั่งเยื่อบุในช่องปาก คอ หรือตา
3. การติดต่อ
โรคมือ เท้า ปาก และโรคอีสุกอีใส แพร่กระจายผ่านการสัมผัสและการสูดเอาเชื้อเข้าสู่ร่างกาย ทั้งทางตรงและทางอ้อม ได้แก่
- การสัมผัสร่างกาย ตุ่มน้ำ และสารคัดหลั่งจากผู้ป่วย เช่น น้ำมูก น้ำลาย หรือน้ำในตุ่ม
- การสูดละอองเชื้อไวรัสที่ปนเปื้อนในอากาศหลังผู้ป่วยไอหรือจาม
- การสัมผัสพื้นผิวที่อาจปนเปื้อนเชื้อจากบริเวณต่าง ๆ ในบ้าน ของใช้ส่วนตัว ของเล่น หรือฝ่ามือ
จุดต่างกันที่สำคัญ คือ โรคมือ เท้า ปาก สามารถแพร่เชื้อผ่านอุจจาระได้ เนื่องจากเชื้อไวรัสอยู่ในระบบย่อยอาหารของผู้ป่วย ตั้งแต่ปาก หลอดลม ลำไส้ ไปจนถึงทวารหนักนั่นเอง
4. วัคซีนป้องกันโรค
วัคซีนป้องกันโรคมือ เท้า ปาก มีเพียงชนิดเดียว คือ วัคซีน EV71 (EV71 Vaccine) จะช่วยป้องกันสายพันธุ์อันตรายอย่าง EV71 ซึ่งต้องฉีดจำนวน 2 เข็ม ห่างเข็มละ 1 เดือน ฉีดได้ในเด็กอายุ 6 เดือนจนถึงก่อน 6 ปี
หากฉีดวัคซีนครบ 2 เข็ม จะช่วยป้องกันโรคมือ เท้า ปาก ได้ 97% ลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อน 100% และเสริมให้ภูมิคุ้มกันยาวนานสูงถึง 98% ได้นานกว่า 2 ปี
วัคซีนอีสุกอีใส มี 2 รูปแบบให้เลือกใช้ ได้แก่ วัคซีนเดี่ยว และวัคซีนรวมหัด หัดเยอรมัน คางทูม และอีสุกอีใส (MMRV) โดยฉีด 2 เข็ม ห่างเข็มละ 1–3 เดือน ขึ้นอยู่กับอายุหรือตามแพทย์แนะนำ
โรคอีสุกอีใส กับโรคมือ เท้า ปาก รักษาอย่างไร
โรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใสเน้นรักษาตามอาการ เนื่องจากไม่มียารักษาโดยตรง และเด็กสามารถหายได้เองในเวลาไม่นาน ผู้ปกครองสามารถดูแลอาการลูกได้ด้วยวิธีต่อไปนี้
- ลดการแพร่กระจายเชื้อไปสู่ผู้อื่น โดยแจ้งอาการป่วยให้ทางโรงเรียนทราบ เพื่อให้เด็กหยุดเรียนจนกว่าจะหายดี ระหว่างนี้ควรแยกข้าวของเครื่องใช้ส่วนตัวกับคนในครอบครัว
- ทานยาตามแพทย์หรือเภสัชกรแนะนำ เช่น ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้แพ้ ยาทาแก้คัน หรือยาทาแผลในปาก แต่ห้ามให้เด็กทานยาแอสไพรินและยาปฏิชีวนะ
- เช็ดตัวให้ลูกบ่อย ๆ เพื่อช่วยลดไข้
- ประคบเย็นหรืออาบน้ำเย็น บรรเทาอาการคัน
- ตัดเล็บให้ลูก ป้องกันการแกะเกาตุ่มน้ำหรือแผล
- เด็กที่บ้วนปากได้แล้ว ควรกลั้วปากด้วยน้ำเกลือ บรรเทาอาการเจ็บปวดในช่องปาก
- ดื่มน้ำ นม หรือเกลือแร่ ORS ไม่ให้ขาด เพื่อป้องกันร่างกายขาดน้ำ
- งดเครื่องดื่มหรืออาหารรสเผ็ดและเปรี้ยว เพราะอาจทำให้เป็นแผลในปากมากขึ้นได้
โรคมือ เท้า ปาก กับโรคอีสุกอีใส ป้องกันได้ไหม
การป้องกันโรคมือ เท้า ปาก และโรคอีสุกอีใส ไม่ใช่เรื่องยาก เพียงแต่ต้องเสริมสุขอนามัยที่ดีให้กับเด็ก เช่น ล้างมือบ่อย ๆ โดยเฉพาะก่อนและหลังทานอาหารหรือเข้าห้องน้ำ สวมหน้ากากอนามัยขณะไอจาม ไม่แชร์ของใช้ส่วนตัวให้คนอื่น หรือหมั่นทำความสะอาดของส่วนตัวเสมอ
ผู้ปกครองควรพาลูกไปฉีดวัคซีนโรค มือ เท้า ปาก จากเชื้อ EV71 วัคซีนอีสุกอีใส หรือวัคซีนชนิดอื่นเมื่ออายุถึงเกณฑ์ เพื่อเสริมเกราะป้องกันให้ลูกตั้งแต่เนิ่น ๆ หรือหากร่างกายได้รับเชื้อขึ้นมา วัคซีนจะช่วยลดความรุนแรงของอาการได้อีกทาง
