ผักเสี้ยนผี เป็นผักพื้นบ้านของไทย มีชื่อเรียกทางภาคเหนือว่า ผักส้มเสี้ยน (ส้ม ภาคเหนือหมายถึง รสเปรี้ยว) เนื่องจากคนพื้นบ้านส่วนใหญ่นิยมนำผักเสี้ยนผีมากินเป็นผักดอง นอกจากนี้ตำรับยาไทยยังใช้ส่วนต่างๆ ของผักเสี้ยนผีมาบรรเทาและรักษาโรคได้อีกด้วย
- ชื่อวิทยาศาสตร์ Cleome viscasa L.
- ชื่อสามัญ Wild Spider flower, Phak sian phee.
- วงศ์ Capparidaceae
สารบัญ
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของผักเสี้ยนผี
เป็นไม้ล้มลุกขนาดเล็ก จัดอยู่ในจำพวกหญ้า ลำต้นมีขนและมีเมือกเหนียว กลิ่นฉุน ใบเป็นใบประกอบ ใบย่อยประมาณ 3-5 ใบรูปรี ปลายแหลมหรือมน โคนเรียวสอบ ขอบใบเรียบ มักมีสีเดียวกับก้านใบและมีขนอ่อนปกคลุม ดอกออกเป็นช่อบริเวณง่ามใบ กลีบดอก 4 กลีบ สีเหลืองอ่อน โคนเรียวแคบเป็นก้านกลีบ ผลเป็นฝักเรียวยาว คล้ายฝักของถั่วเขียว เห็นเป็นเส้นริ้วชัดเจน แต่ขนาดเล็กกว่า ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก มีสีน้ำตาลแดง ผิวขรุขระย่นเป็นแนว
สรรพคุณของผักเสี้ยนผี
ตามตำรายาไทย ผักเสี้ยนผีมีสรรพคุณทางยาดังนี้
- ราก แก้โรคผอมแห้งของสตรีที่เกิดจากคลอดบุตรแล้วไม่ได้อยู่ไฟ ช่วยทำให้สุขภาพร่างกายแข็งแรงขึ้น
- ใบ เป็นยาระบายอ่อนๆ แก้ปัสสาวะพิการ (อาการปัสสาวะกะปริบกะปรอย ปัสสาวะขัด ปวดเวลาปัสสาวะ หรือปัสสาวะเป็นเลือด) โดยนำไปบดกับเกลือรักษาอาการเคล็ดขัดยอก อาการปวดตามข้อต่อต่างๆ เนื่องจากสมุนไพรมีฤทธิ์ที่ทำให้เลือดลมภายในร่างกายเดินสะดวกยิ่งขึ้น
- ดอกและผล เป็นยาฆ่าเชื้อโรค ฆ่าพยาธิ รักษาโรคพยาธิผิวหนัง
- เมล็ด รักษาอาการเลือดออกตามไรฟัน ช่วยรักษาอาการมีเสมหะในลำคอ ใบและเมล็ด
- ทั้งต้น (มี 5 ส่วน คือ ราก ลำต้น ใบ ดอก ผล) รสขมร้อน ใช้ต้มน้ำดื่ม ช่วยเจริญไฟธาตุ แก้โรคลม ทำให้เจริญอาหาร แก้ปวดท้อง ลงท้อง แก้พิษฝี แก้ไข้ สูดดมไอที่ต้มพืชนี้ทั้งต้นสามารถแก้ปวดศีรษะได้ หรือปรุงเป็นยาแก้ฝีในปอด ลำไส้ และตับ (อาการของเนื้องอกหรือมะเร็งที่เกิดในอวัยวะต่างๆ) ช่วยขับหนองในร่างกาย หรือทำให้หนองแห้ง ช่วยขับพยาธิในลำไส้
นอกจากนี้ผักเสี้ยนผียังได้รับการบรรจุอยู่ในยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ พ.ศ. 2556 ใช้เป็นตัวยาช่วยสำหรับยาถ่ายพยาธิตัวกลม และในบัญชียาหลักแห่งชาติ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2555 มีผักเสี้ยนผีเป็นส่วนประกอบร่วมกับตัวยาสมุนไพรอื่นๆ ใช้เป็นยาผงชงรับประทาน แก้ลมอัมพฤกษ์ บรรเทาอาการปวดตามเส้นเอ็น กล้ามเนื้อ มือ เท้า ตึงหรือชาอีกด้วย
ในต่างประเทศ การแพทย์พื้นบ้านในประเทศอินเดียใช้ผักเสี้ยนผีรักษาหลายอาการ เช่น ท้องเสีย มีไข้ อาการอักเสบ โรคตับ โรคไข้มาลาเรีย โรคผิวหนัง และโรคหลอดลมอักเสบ มีการรายงานว่าในการแพทย์แผนจีนมีการใช้ผักเสี้ยนผีรักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคความดันโลหิตสูง โรคไข้มาลาเรีย ภาวะระสาทที่เรียกว่า Neurasthenia หรือภาวะประสาทที่ทำให้มีอาการอ่อนเพลีย หงุดหงิดง่าย ปวดศีรษะ ซึมเศร้า นอนไม่หลับ ขาดสมาธิ อาจเกิดภายหลังหรือร่วมกับการติดเชื้อ
ผักเสี้ยนผีในงานวิจัยต่างๆ
- จากการศึกษาความเชื่อเกี่ยวกับการใช้พืชสมุนไพรเป็นยาของชาวบ้านในจังหวัดสงขลาพบว่า มีการใช้ผักเสี้ยนผีเป็นยารักษาแผลฟกช้ำ โดยนำใบดอก ราก และลำต้น ใส่หม้อต้มน้ำพอเดือด แล้วแยกน้ำออก เอาชิ้นส่วนสมุนไพรห่อผ้าขาวผูกเป็นลูกประคบ ใช้ประคบตามบริเวณฟกช้ำ
- ผลการวิจัยการรักษาโดยการนวดรักษาแบบราชสำนัก ร่วมกับตำรับยาสมุนไพรพอกเข่า ที่มีผักเสี้ยนผีเป็นส่วนประกอบในผู้ป่วยโรคจับโปงเข่า โรงพยาบาลสมเด็จยุพราชสายบุรี จังหวัดปัตตานี พบว่าค่าเฉลี่ยอาการปวดเข่าลดลงและองศาการเคลื่อนไหวของข้อเข่าเพิ่มขึ้น ทั้งนี้การนวดรักษาและการพอกยาช่วยให้ระบบไหลเวียนเลือดและลมบริเวณเข่าดีขึ้น ลดอาการอักเสบของข้อต่อ และช่วยกระจายเลือดลมที่ค้างตามข้อ นอกจากนี้การพอกเข่ายังสามารถลดการอักเสยหรืออาการช้ำหลังการนวดได้อีกด้วย
- น้ำมันในเมล็ดของผักเสี้ยนผี มีคุณสมบัติเหมือนน้ำมันจากถั่วเหลือง ดอกคำฝอย เมล็ดหยีน้ำและจากสบู่ดำ ประกอบด้วยกรดไลโนเลอิก (Linoleic acid) สูงซึ่งร่างกายไม่สามารถสร้างเองได้ ต้องได้รับจากอาหารเท่านั้น ช่วยทำให้เลือดไหลเวียนดีขึ้น ช่วยลดระดับโคลเรสเตอรอลชนิดร้าย (LDL) และเพิ่มโคลเรสเตอรอลชนิดดี (HDL) นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ชะลอการเสื่อมของเซลล์ต่างๆ ได้อีกด้วย
- จากผลการศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาพบว่า ผักเสี้ยนผีมีคุณสมบัติที่ช่วยลดอาการปวด ด้วยกลไกลดการหลั่งสารพรอสตาแกลนดิน (Prostaglandins) คล้ายการออกฤทธิ์ของยาแก้ปวด เช่น ไอบูโพรเฟน (Ibuprofen) และแอสไพริน (Aspirin) แก้อาการท้องเสีย ลดอาการคลื่นไส้ ใช้เป็นยาต่อต้านการอักเสบ เป็นสารต้านจุลชีพ แก้ไข้ เป็นยาถ่ายพยาธิ ช่วยบำรุงตับ และช่วยกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันได้
คุณค่าทางโภชนาการของผักเสี้ยนผี
ในผักเสี้ยนผีอุดมไปด้วยวิตามินเอ วิตามินซี ไขมันชนิดอิ่มตัวที่ดีต่อสุขภาพ และแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกายโดยเฉพาะแคลเซียมและธาตุเหล็ก
ผักเสี้ยนผีเอามาทำอะไรกินได้?
สามารถนำยอดอ่อน ใบอ่อน และดอกอ่อนของผักเสี้ยนผี นำมาดองรับประทานคู่กับขนมจีน หรือลวกผักจิ้มกับน้ำพริก นอกจากนี้ยังสามารถนำผักเสี้ยนผีไปปรุงเป็นอาหารก็ได้ เช่น ต้มส้ม แกงส้ม เป็นต้น
ข้อควรระวังในการกินผักเสี้ยนผี
- ปัจจุบันยังไม่มีรายงานความเป็นพิษของผักเสี้ยนผีที่ชัดเจน แต่ใบมีสารพิษควรใช้อย่างระมัดระวัง
- การรับประทานผักเสี้ยนผีเป็นยาหรือรับประทานเป็นอาหาร จึงควรนำมาดองหรือต้มผ่านความร้อนก่อน เนื่องจากผักเสี้ยนผีสดมีสารไฮโดรไซยาไนต์ (Hydrocyanide) ซึ่งมีส่วนของสารพิษไซยาไนด์ มีพิษต่อระบบประสาทส่วนกลาง และควรรับประทานในปริมาณที่พอเหมาะ ไม่มากจนเกินไป หากรับประทานเข้าไปแล้วเกิดอาการแพ้ มีผื่นคัน หายใจไม่ออก มือเท้าชา หรือหัวใจเต้นแรง ควรรีบพบแพทย์ทันที
- ส่วนสำหรับในยาต้มกิน รับประทานแก้ปวด ถ้าสมมุติว่าผู้บริโภคอยากจะรับประทานยาเพื่อที่จะลดอาการปวด แนะนำกินเป็นตำรับแก้ลมอัมพฤกษ์แทนเพื่อความปลอดภัย
ผักเสี้ยนผี กับ ผักเสี้ยน ต่างกันอย่างไร ?
ผักเสี้ยนผี และ ผักเสี้ยน เป็นพืชคนละชนิดกัน
1. ผักเสี้ยนผี (Cleome viscosa)
- เป็นวัชพืชที่พบขึ้นทั่วไปตามที่รกร้างหรือริมทาง
- ใบมีกลิ่นฉุนแรง เมื่อขยี้จะมีกลิ่นคล้ายแมลงสาบ
- ดอกมีสีเหลือง และผลเป็นฝักเรียวยาว
- ไม่ใช้เป็นอาหาร เนื่องจากมีพิษและอาจทำให้เกิดอาการแพ้
- นิยมใช้ในสมุนไพรพื้นบ้าน เช่น แก้ปวดเมื่อย หรือใช้เป็นยาฆ่าแมลง ใช้เป็นยาช่วยสำหรับการถ่ายพยาธิตัวกลม
- เป็นสมุนไพรที่ใช้ภายนอกได้อย่างปลอดภัย แต่หากใช้เป็นสมุนไพรภายในควรศึกษาให้ดีเพราะมีสารพิษเป็นส่วนประกอบ อาจเลือกทานในรูปแบบตำรับยาจะปลอดภัยกว่าทำเอง
2. ผักเสี้ยน (Cleome gynandra)
- เป็นพืชผักที่นิยมนำมากิน โดยเฉพาะในอาหารพื้นบ้าน เช่น ผักดอง
- ใบและยอดอ่อนสามารถนำมาต้ม ลวก หรือดองกินได้
- ดอกมีสีขาวอมชมพู และผลเป็นฝักยาว
- มีสรรพคุณทางยา เช่น ช่วยย่อยอาหารและขับลม