อาหารที่มีไขมันสูงมักมีรสชาติทั้งหวานทั้งอร่อย นอกจากนี้ยังมักให้ความรู้สึกนุ่มลิ้นระหว่างเคี้ยว แต่หากตามใจปากและกินมากเกินไปก็สามารถกระทบต่อระบบไหลเวียนเลือดได้ หลายคนอาจยังไม่เข้าใจว่าไขมันที่เรากินเข้าไป และควรจะไปย่อยในระบบทางเดินอาหารมีความเกี่ยวข้องอย่างไรกับระบบไหลเวียนเลือด แล้วมันส่งผลกระทบอะไรต่อสุขภาพเราบ้าง อาการแสดงของไขมันในเลือดสูงเป็นอย่างไร
เราจะมาเจาะลึกเกี่ยวกับปัญหา “ไขมันในเลือดสูง” ซึ่งเป็นปัญหาหลักที่พบได้บ่อยจากการกินอาหารที่มีไขมันมากเกินไป จนก่อปัญหาต่อการไหลเวียนของเลือดในร่างกาย อาการแสดงที่เห็นเด่นชัด และการปฎิบัตตัวหลังไขมันในเลือดสูง
สารบัญ
ไขมันในเลือดสูงคืออะไร?
ภาวะไขมันในเลือดสูง (Dyslipidemia) คือ ภาวะที่ร่างกายมีปริมาณไขมันในเลือดสูงเกินความเหมาะสม จนก่อปัญหาด้านสุขภาพหรือทำให้เกิดโรคประจำตัวบางชนิด
โดยประเภทของไขมันที่มีโอกาสสูงเกินความเหมาะสมในร่างกาย แบ่งออกได้ 2 ชนิด ได้แก่
1. ไขมันคอเลสเตอรอล (Cholesterol)
ไขมันคอเลสเตอรอล เป็นไขมันที่ร่างกายผลิตขึ้นมาผ่านการสังเคราะห์จากตับและลำไส้ โดยนำเข้าร่างกายจากการกินอาหารประเภทเนื้อสัตว์ที่ติดมัน อาหารทะเล อาหารที่ปรุงจากเนย ไข่แดง ขนมเบเกอรี ขนมอบ อาหารทอด หรือที่ปรุงผ่านการใช้น้ำมัน
ไขมันคอเลสเตอรอลผิวเผินเหมือนจะมีแต่ข้อเสีย แต่จริงๆ แล้วไขมันชนิดนี้มีความจำเป็นต่อร่างกายอยู่ไม่น้อย เช่น เป็นสารตั้งต้นต่อการผลิตฮอร์โมนเพศ เสริมการทำงานของถุงน้ำดีในตับ กระตุ้นกระบวนการสร้างเนื้อเยื่อใหม่ สามารถแบ่งออกได้ 2 ชนิด ได้แก่
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดดี (High Density Lipoprotein: HDL) เป็นไขมันคอเลสเตอรอลที่มีความหนาแน่นสูง ทำหน้าที่นำส่งไขมันคอเลสเตอรอลและกรดไขมันชนิดอื่นๆ ไปทำลายที่ตับและขับออกทางน้ำดี เพื่อป้องกันไม่ให้ร่างกายมีไขมันสะสมมากเกินไป จนทำให้เกิดโรคต่างๆ เช่น โรคหลอดเลือดสมอง โรคเส้นเลือดหัวใจตีบตัน
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี (Low Density Lipoprotein: LDL) เป็นไขมันคอเลสเตอรอลที่มีความหนาแน่นต่ำ ทำหน้าที่นำส่งไขมันคอเลสเตอรอลกระจายไปสะสมตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย รวมถึงในหลอดเลือด ซึ่งหากปริมาณไขมันที่นำส่งไปมีมากเกินไป ก็จะเป็นก่อให้เกิดภาวะไขมันในเลือดสูงได้
2. ไขมันไตรกลีเซอไรด์ (Triglyceride)
ไขมันไตรกลีเซอไรด์ เป็นชนิดของไขมันที่ได้จากเผาผลาญสารอาหารประเภทแป้ง น้ำตาล เนื้อสัตว์ รวมถึงน้ำมันจากอาหารทุกชนิด นอกจากนี้ยังสามารถผลิตได้จากพลังงานแคลอรีส่วนเกินจากอาหารที่เรากินและร่างกายไม่ได้นำไปใช้ เมื่อนั้นก็จะมีการผลิตไขมันไตรกลีเซอไรด์เพิ่มขึ้นอีก
ไขมันในเลือดสูงเท่าไรถึงอันตราย?
หน่วยวัดระดับไขมันในเลือดของร่างกายมนุษย์คือ มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร (mg/dL) โดยสามารถแจกแจงเกณฑ์ได้ดังต่อไปนี้
1. กลุ่มเด็กอายุต่ำกว่า 10 ขวบ ทั้งชายและหญิง
- ไขมันไตรกลีเซอไรด์: ไม่ควรเกินกว่า 75-99 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอล: ไม่ควรเกินกว่า 170 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดดี: ควรมากกว่า 45 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี: ควรไม่เกินกว่า 100 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
2. กลุ่มเด็กอายุ 10-19 ขวบ ทั้งชายและหญิง
- ไขมันไตรกลีเซอไรด์: ไม่ควรเกินกว่า 90-129 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอล: ไม่ควรเกินกว่า 170 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดดี: ควรมากกว่า 45 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี: ควรไม่เกินกว่า 100 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
3. กลุ่มผู้ที่อายุ 20 ปีขึ้นไป (ผู้ชาย)
- ไขมันไตรกลีเซอไรด์: ไม่ควรเกินกว่า 150 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอล: ไม่ควรเกินกว่า 200 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดดี: ควรมากกว่า 40 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี: ควรไม่เกินกว่า 100 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
4. กลุ่มผู้ที่อายุ 20 ปีขึ้นไป (ผู้หญิง)
- ไขมันไตรกลีเซอไรด์: ไม่ควรเกินกว่า 150 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอล: ไม่ควรเกินกว่า 200 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดดี: ควรมากกว่า 50 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
- ไขมันคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี: ควรไม่เกินกว่า 100 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร
สาเหตุของไขมันในเลือดสูง
ไขมันในเลือดสูงอาจเกิดได้จากหลายปัจจัย ดังนี้
- พฤติกรรมการใช้ชีวิตที่ไม่เหมาะสม โดยเฉพาะพฤติกรรมการกินอาหารที่มีไขมันสูงบ่อยเกินไป เช่น เนื้อสัตว์ติดมัน เบเกอรีเนยนม มีรสชาติหวาน นอกจากนี้ยังรวมถึงพฤติกรรมสูบบุหรี่ การบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์บ่อยๆ และไม่ออกกำลังกายอย่างเพียงพอ
- อายุที่มากขึ้น โดยเฉพาะเพศหญิงที่มักมีความเสี่ยงไขมันคอเลสเตอรอลในเลือดสูงกว่าผู้ชายเมื่ออายุเริ่มใกล้เข้าสู่วัยหมดประจำเดือน แต่ขณะเดียวกัน กลุ่มผู้ชายที่มีพฤติกรรมการใช้ชีวิตไม่เหมาะสมก็เสี่ยงมีไขมันในเลือดสูงได้เช่นกัน
- ภาวะทางอารมณ์ โดยเฉพาะความเครียด สามารถเป็นปัจจัยกระตุ้นให้ปริมาณไขมันสะสมในเลือดมากขึ้นได้
- ความผิดปกติทางพันธุกรรม จนส่งผลให้ร่างกายมีความบกพร่องในกำจัดไขมัน LDLส่วนที่ไม่จำเป็น หรือทำให้ร่างกายสะสมไขมันในหลอดเลือดมากเกินไป
- โรคประจำตัวบางชนิด เช่น โรคไต โรคอ้วน ภาวะน้ำหนักเกินเกณฑ์ โรคเบาหวาน
- ยาประจำตัวบางชนิด ที่กระตุ้นให้ร่างกายสะสมไขมันเอาไว้ในหลอดเลือดมากเกินจำเป็น เช่น ยาขับปัสสาวะ ยากลุ่มสเตียรอยด์
ไขมันในเลือดสูงอาการแสดงเป็นอย่างไร?
ผู้ที่มีไขมันในเลือดสูงมักไม่มีอาการแสดงออกมาชัดเจน นอกจากเมื่อได้ไปเจาะเลือดตรวจระดับไขมันในเลือดที่สถานพยาบาล ก็จะพบความผิดปกติของระดับไขมันในเลือด
ขณะเดียวกัน ผู้ที่มีไขมันในเลือดสูงบางรายก็มีอาการแสดงบางอย่างออกมาได้เช่นกัน ซึ่งเป็นผลกระทบจากการไหลเวียนของเลือดที่ไม่คล่องตัว เนื่องจากมีไขมันไปอุดตันอยู่ในหลอดเลือดมากเกินไป เช่น
- เจ็บแน่นหน้าอก
- ปวดท้อง
- ปวดขา
- ปวดไขข้อ
- มีรอยปื้นหนาสีเหลืองบริเวณหนังตา ฝ่ามือ หรือข้อศอก
การตรวจสุขภาพประจำปีก่อนมีอาการแสดงที่ชัดเจน จะช่วยให้เตรียมรับมือได้ดีกว่า
ภาวะแทรกซ้อนของไขมันในเลือดสูง
ภาวะไขมันในเลือดสูงสามารถก่อให้เกิดภาวะหรือโรคแทรกซ้อนที่รุนแรงตามมาในภายหลังได้มากมาย โดยที่พบได้บ่อย ได้แก่
- โรคหัวใจ
- ภาวะหัวใจวาย
- ภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตาย
- โรคหลอดเลือดสมอง
- โรคหลอดเลือดอุดตัน
- อัมพฤกษ์
- อัมพาต
การวินิจฉัยไขมันในเลือดสูง
การวินิจฉัยไขมันในเลือดสูงจะใช้เป็นวิธีเจาะเก็บตัวอย่างเลือด จากนั้นแพทย์จะรายงานระดับไขมันแต่ละชนิดที่พบในหลอดเลือดในผู้เข้ารับบริการทราบ
มีไขมันในเลือดสูงควรปฏิบัติตัวอย่างไร?
- ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์เหมาะสม
- งดการสูบบุหรี่ และหลีกเลี่ยงการดื่มสุรา เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ให้น้อยที่สุด
- หลีกเลี่ยงการกินอาหารที่มีไขมันหรือน้ำตาลสูง เช่น
- อาหารที่ปรุงผ่านการทอด เจียว หรือใช้น้ำมันปรุง
- เนื้อสัตว์ติดมัน
- เครื่องในสัตว์
- ไข่แดง
- อาหารทะเล
- เบเกอรี ขนมที่ทำจากแป้ง น้ำตาล เนย
- อาหารหรือขนมที่มีรสหวาน
- ผลไม้รสหวาน
- น้ำหวาน น้ำอัดลม
- สุรา เบียร์
- เพิ่มการกินอาหารประเภทผักใบเขียวหลากสี เพื่อเพิ่มกากใยและวิตามินที่มีประโยชน์ เสริมให้ร่างกายดูดซึมไขมันน้อยลง
- หากอยากกินเนื้อสัตว์ ควรกินอาหารประเภทกลุ่มเนื้อปลา เนื้อไก่ เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน หรือนมพร่องมันเนยแทน
- ออกกำลังกายอย่างเพียงพอทุกสัปดาห์ โดยควรออกวันละ 30 นาที สัปดาห์ 3-5 วันไม่ให้ขาด
- หากมีโรคประจำตัว ให้กินยาตามที่แพทย์สั่งจ่ายอย่างเคร่งครัด
- ระมัดระวังความเครียด หากรู้สึกถึงภาวะความเครียดสะสม ควรลองปรึกษาจิตแพทย์หรือหาวิธีผ่อนคลายความเครียดเพิ่มเติม
- เดินทางกลับไปตรวจการเปลี่ยนแปลงของระดับไขมันในหลอดเลือดกับแพทย์เป็นประจำ โดยสามารถสอบถามทางแพทย์เกี่ยวกับระยะเวลาความถี่ในการตรวจอีกครั้งได้
เน้นย้ำอีกครั้ง เมื่อพบปริมาณไขมันในเลือดสูง สิ่งที่ผู้ป่วยจะต้องพึงระวังให้มากก็คือ “พฤติกรรมการกิน” โดยเฉพาะรายการอาหารที่ได้กล่าวไปข้างต้นในข้อด้านบน
แพทย์อาจยังไม่ห้ามผู้ป่วยไม่ให้กินอาหารบางชนิดโดยเด็ดขาด แต่จะแนะนำให้หลีกเลี่ยงกินให้น้อยที่สุด แต่หากปริมาณไขมันในตรวจพบอยู่ในระดับสูงมาก ร่วมกับผู้ป่วยมีโรคประจำตัวบางอย่างที่เกิดจากไขมันในเลือดสูง ในกรณีนี้แพทย์อาจสั่งห้ามผู้ป่วยไม่ให้กินอาหารบางชนิด
เพื่อป้องกันไม่ให้ตนเองมีปริมาณไขมันในเลือดสูงถึงขั้นต้องงดกินอาหารชนิดโปรด เราควรปรับพฤติกรรมการกินตั้งแต่ตอนนี้ อย่ากินอาหารที่มีไขมันหรือรสหวานจัดมากเกินไป ไม่ลืมที่จะออกกำลังกายสม่ำเสมอ
ที่สำคัญ อย่าลืมไปตรวจสุขภาพกับแพทย์เป็นประจำทุกปี เพราะถึงแม้หลายคนจะมีพฤติกรรมชอบดูแลสุขภาพเป็นประจำอยู่แล้ว ก็ยังอาจมีความเสี่ยงภาวะไขมันในเลือดสูงจากปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ ได้อีก