ตรวจไต สำคัญอย่างไร พร้อมวิธีดูค่าการทำงานของไตที่สำคัญ

“ไต” เป็นหนึ่งในอวัยวะที่ต้องทำงานหนักอยู่แทบจะตลอดเวลา เพราะมันมีหน้าที่ฟอกของเสียออกจากร่างกายในรูปของปัสสาวะ ฟอกเลือดในร่างกายเราให้เป็นเลือดที่สะอาดไร้สารพิษ และยังทำหน้าที่คุมปริมาณวิตามินกับแร่ธาตุสำคัญหลายตัวในร่างกายอีก

ด้วยเหตุนี้ หากไตของคุณทำงานบกพร่องหรือเสียหาย ร่างกายของคุณจะเต็มไปด้วยของเสียที่ไม่ได้ล้างออก ความดันโลหิตคุณของสูงขึ้น ยังไม่รวมโรคหรือความผิดปกติที่จะตามมาอีกมากมาย เช่น เบาหวาน โรคหัวใจ ที่อาจถึงขั้นทำให้เสียชีวิตได้

การตรวจสุขภาพไต จึงเป็นอีกรายการตรวจสุขภาพที่มองข้ามไม่ได้ สำหรับคนที่ยังไม่เคยตรวจสุขภาพ ก็อาจสงสัยว่าการตรวจไตมีวิธีอย่างไร หรือคนที่เคยตรวจสุขภาพมาแล้วหลายคนอาจสงสัยว่าผลตรวจไตหมายความว่าอย่างไรบ้าง

ในบทความนี้เราจะมาเจาะลึกการตรวจไตพร้อมๆ กัน ว่าการตรวจไตมีรายละเอียดอย่างไร ตรวจได้กี่แบบ ก่อนตรวจมีขั้นตอนการเตรียมตัวอย่างไร พร้อมวิธีการดูผลตรวจไต

เลือกหัวข้อที่ต้องการได้ที่นี่

ขยาย

ปิด

การตรวจไตคืออะไร?
ตรวจไตมีกี่วิธี?
ผลลัพธ์ของการตรวจไต
ใครควรตรวจไต?
ควรตรวจไตตั้งแต่อายุเท่าไร?
การเตรียมตัวก่อนตรวจไต
ขั้นตอนการตรวจไต
การดูแลตัวเองหลังตรวจไต

การตรวจไตคืออะไร?

การตรวจไต คือ การตรวจดูสมรรถภาพการคัดแยกของเสียออกจากกระแสเลือดของไต รวมถึงตรวจโอกาสเกิดความผิดปกติหรือบกพร่องที่ไต ซึ่งอาจนำไปสู่โอกาสเกิดโรคประจำตัวที่ร้ายแรงได้ เช่น โรคไต การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ โรคหัวใจ เป็นต้น

นอกจากนี้การตรวจไตยังเป็นการตรวจดูผลกระทบจากการกินยาประจำตัวบางชนิดที่อาจส่งผลให้ไตทำงานหนักจนเสื่อมสมรรถภาพเร็วกว่าเดิมอีกด้วย ซึ่งหากตรวจพบความผิดปกติใดๆ ผู้ป่วยจะได้แจ้งข้อมูลเพื่อให้แพทย์จัดยาชุดใหม่หรือแนะนำวิธีรักษาแบบอื่นๆ ต่อไป

ตรวจไตมีกี่วิธี?

วิธีการตรวจไต แบ่งออกได้ 3 วิธีหลักๆ ได้แก่

1. การตรวจเลือดดูค่าไต

การตรวจเลือดเป็นวิธีการตรวจไตซึ่งเป็นที่นิยมกันมากที่สุด โดยมักเป็นหนึ่งในรายการตรวจสุขภาพทั่วไปที่จะต้องมีการเจาะเก็บตัวอย่างในผู้เข้ารับบริการทุกท่านอยู่แล้ว โดยการเก็บตัวอย่างเลือดสามารถตรวจดูค่าไตได้หลายส่วน เช่น

ดูค่า BUN (Blood Urea Nitrogen) เป็นค่าไนโตรเจนซึ่งเป็นส่วนกระกอบของสารยูเรีย หรือสารของเสียในกระแสเลือดที่เกิดจากการเผาผลาญสารอาหารประเภทโปรตีนในร่างกาย
ดูค่า Cr (Creatinine) สารครีเอตินินเป็นสารของเสียที่พบได้ในเลือด ได้มาจากการเผาผลาญหรือการยืดขยับกล้ามเนื้อ แล้วไตจะกรองออก จากนั้นขับทิ้งออกมาผ่านทางปัสสาวะ
ดูค่า eGFR (estimated Glomerular filtration rate) หรือค่ากระแสเลือดที่ไหลเวียนอยู่ในไตต่อนาที
ดูค่า FBG หรือค่าระดับน้ำตาลในเลือด
ดูค่า Lipid profile หรือค่าระดับไขมันในเลือด เช่น ระดับคอเลสเตอรอล (Cholesterol) ระดับไตรกลีเซอไรด์ (Triglyceride) ไขมันดี (HDL) และไขมันไม่ดี (LDL)

2. การตรวจปัสสาวะดูค่าไต

ปัสสาวะเป็นของเสียที่ถูกขับออกมาจากร่างกายผ่านการสั่งการจากไต จึงเป็นอีกตัวคัดกรองถึงคุณภาพการทำงานของไตได้เช่นเดียวกัน โดยค่าการทำงานของไตที่สามารถตรวจพบได้จากการเก็บปัสสาวะ หลักๆ ได้แก่

ค่า UMA (Urine Microalbumin) หรือค่าปริมาณของสารโปรตีนอัลบูมินในปัสสาวะ ซึ่งบ่งบอกถึงความเสื่อมของไต
ค่า Cr (Creatinine) เป็นการตรวจค่าของเสียในเลือดจากการใช้งานกล้ามเนื้อแบบเดียวกับรายการตรวจที่อยู่ในส่วนการตรวจเลือด แต่ยังสามารถตรวจผ่านการเก็บปัสสาวะได้อีกด้วย
ค่าเม็ดเลือดแดง (Red Blood Cells) และเม็ดเลือดขาว (White Blood Cells) ในปัสสาวะ เพื่อหาความเสี่ยงการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ หรือภาวะบาดเจ็บในทางเดินปัสสาวะ
ค่าสารโปรตีนในปัสสาวะ (Urine Protein Test) เพื่อดูประสิทธิภาพการกรองของเสียของไต

3. การตรวจอัลตราซาวด์ไต

การตรวจอัลตราซาวด์ไตเป็นการตรวจดูลักษณะและรูปร่างของไต ผ่านการใช้คลื่นเสียงความถี่สูงถ่ายทอดภาพของไตออกมา ส่วนมากจะอยู่ในส่วนของการตรวจอัลตราซาวด์ช่องส่วนบน (Upper Adomen Ultrasonography) ซึ่งจะเป็นการตรวจอัลตราซาวด์เพื่อดูลักษณะของอวัยวะภายในบริเวณช่องท้องตำแหน่งดังกล่าว เช่น ตับ ไต ม้าม ถุงน้ำดี ท่อน้ำดีส่วนต้น

ผลลัพธ์ของการตรวจไต

เกณฑ์ค่าการทำงานของไตที่คุณควรรู้แบ่งออกได้ 3 ส่วน ได้แก่

1. ค่า BUN (Blood Urea Nitrogen)

เกณฑ์ปกติของค่า BUN ในผู้เข้าตรวจวัยผู้ใหญ่ คือ 10-20 mg/dL ส่วนเกณฑ์ปกติของเด็ก คือ 5-18 mg/dL

มีปัจจัยมากมายที่สามารถส่งผลทำให้ค่า BUN ไม่เป็นไปตามมาตรฐาน เช่น การตั้งครรภ์ ยาประจำตัวบางชนิด อายุที่เพิ่มมากขึ้น สารโปรตีนในร่างกาย โรคประจำตัว

ค่า BUN ในเลือดที่สูงเกินกว่าเกณฑ์ จัดเป็นตัวบ่งบอกถึงสัญญาณการทำงานของไตที่ลดสมรรถภาพลง จนไม่สามารถขับเอาออกเสียในเลือดออกได้หมด อาจเกิดจากปัจจัยหลายอย่าง เช่น ภาวะขาดน้ำ ภาวะทางเดินปัสสาวะถูกอุดกั้น ความเครียด ภาวะหัวใจวาย ภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร การมีแผลจากความร้อน หรือไฟไหม้

ในขณะเดียวกัน ค่า BUN ที่ต่ำว่าเกณฑ์ซึ่งถือเป็นกรณีที่พบได้น้อย ก็ถือเป็นสัญญาณความผิดปกติของไตหลายอย่างเช่นกัน เช่น ภาวะขาดสารอาหาร หรือร่างกายมีการดูดซึมสารอาหารไปใช้ได้ไม่ดีพอ รวมไปถึงอาจเป็นตัวบ่งบอกการทำงานที่ผิดปกติของตับ หรือการกินยาบางชนิดมากเกินไปได้

2. ค่า Cr (Creatinine)

โดยทั่วไปสารครีเอตินินจะต้องถูกขับออกทางปัสสาวะจนหมด แต่หากเรายังตรวจพบสารชนิดนี้ในกระแสเลือดหรือทางปัสสาวะอยู่ในระดับที่มากเกินเกณฑ์ ก็แสดงว่าไตมีความบกพร่องจนไม่สามารถขับสารชนิดนี้ออกไปได้จนหมด

ค่า CR หรือค่าครีเอตินินทั้งจากเลือดและปัสสาวะในผู้หญิงและผู้ชายจะมีเกณฑ์ที่แตกต่างกัน

1. เกณฑ์ครีเอตินินจากการเก็บตัวอย่างเลือด

ผู้ชายวัยผู้ใหญ่ เกณฑ์ปกติของค่าครีเอตินินจะอยู่ที่ 0.67-1.17 mg/dL
ผู้หญิงวัยผู้ใหญ่ เกณฑ์ปกติของค่าครีเอตินินจะอยู่ที่ 0.51-0.95 mg/dL

2. เกณฑ์ครีเอตินินจากการเก็บตัวอย่างปัสสาวะ

ผู้ชายวัยผู้ใหญ่ เกณฑ์ปกติของค่าครีเอตินินจะอยู่ที่ 40-278 mg/dL
ผู้หญิงวัยผู้ใหญ่ เกณฑ์ปกติของค่าครีเอตินินจะอยู่ที่ 29-226 mg/dL

ปัจจัยที่ทำให้ค่าครีเอตินีนไม่เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานแบ่งออกได้หลายอย่าง เช่น โรคไต ภาวะไตวาย โรคเบาหวาน โรคหัวใจ การมีนิ่วในไตจนไปอุดกั้นทางเดินปัสสาวะ ประสิทธิภาพการทำงานของกล้ามเนื้อ การออกฤทธิ์ของยาบางชนิด

ค่าครีเอตินินที่ต่ำว่าเกณฑ์อาจเกิดมาจากการตั้งครรภ์ หรือแสดงถึงภาวะทุพโภชนาการ หรือปัญหากล้ามเนื้อและเส้นประสาทที่ไม่สามารถใช้งานได้เต็มที่ อาจเป็นสัญญาณบอกถึงภาวะกล้ามเนื้อลีบได้

แต่หากค่าครีเอตินีนสูงกว่าเกณฑ์มาตรฐาน ก็อาจเป็นสัญญาณบ่งบอกถึงผลกระทบจากยาบางชนิด ปัญหาสิ่งอุดตันในทางเดินปัสสาวะ ภาวะกรวยไตอักเสบ ภาวะหลอดเลือดแข็ง หรือภาวะไตวาย รวมถึงอาจเป็นผลกระทบมาจากโรคประจำตัวบางชนิดอย่างโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง หรือโรคไตได้

3. ค่า eGFR

ค่า eGFR จัดเป็นตัวบ่งบอกถึงประสิทธิภาพและความเร็วในการขับของเสียออกจากตัวกรองที่ไต โดยทั่วไปมีเกณฑ์อยู่ที่ 90 มิลลิลิตรต่อนาที (ml/minute) สามารถแบ่งผลตรวจออกได้ 5 ระดับ ดังต่อไปนี้

ระดับที่ 1 ค่า eGFR อยู่ที่ 90 ml/minute ขึ้นไป ถือว่า ไตยังทำงานอยู่ในเกณฑ์ปกติ หรือว่ามีความเสื่อมในระดับเล็กน้อย
ระดับที่ 2 ค่า eGFR อยู่ที่ 60-89 ml/minute ไตเริ่มมีความผิดปกติแต่ยังในระดับเล็กน้อย แต่ควรเริ่มตรวจประเมินความเสื่อมของไต หรือสัญญาณของโรคไตเพิ่มเติม
ระดับที่ 3 ค่า eGFR อยู่ที่ 30-59 ml/minute ไตเริ่มผิดปกติในระดับปานกลาง การคัดกรองของเสียทำงานได้น้อยลง ควรเริ่มระมัดระวังการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่หัวใจ และควรตรวจสารโปรตีนในปัสสาวะพร้อมกับพบแพทย์เพื่อหาคำแนะนำเพิ่มเติม
ระดับที่ 4 ค่า eGFR อยู่ที่ 29-15 ml/minute ไตเริ่มผิดปกติในระดับรุนแรง ประสิทธิภาพจะทำงานลดลงอย่างเริ่มเห็นได้ชัด อาจต้องตรวจเลือดและปัสสาวะอย่างสม่ำเสมอเพื่อติดตามอาการทุก 3-6 เดือน และควรเริ่มการฟอกไตได้แล้ว
ระดับที่ 5 ค่า eGFR อยู่ที่น้อยว่า 15 ml/minute จัดเป็นภาวะไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ไตอาจหยุดการทำงานลงได้ และผู้ป่วยจะต้องฟอกไต

4. ค่า BUN / Creatinine Ratio

ค่า BUN / Creatinine Ratio เป็นอีกวิธีการตรวจวินิจฉัยความผิดปกติของไต ผ่านการนำค่า BUN หารกับค่า Creatinin เพื่อหาอัตราส่วน โดยมีเกณฑ์ดังต่อไปนี้

เกณฑ์ค่า BUN / Creatinine Ratio สำหรับผู้ใหญ่จะอยู่ที่ 10-20 : 1
เกณฑ์ค่า BUN / Creatinine Ratio สำหรับเด็กอายุต่ำกว่า 12 เดือนจะอยู่ที่ น้อยกว่าหรือเท่ากับ 30 : 1

ตัวอย่างวิธีการคำนวณ หากค่า BUN ของคุณอยู่ที่ 13 และค่าครีเอตินินอยู่ที่ 0.71 ให้นำมาหารกัน จะเท่ากับ 18.3 ถือว่าอยู่ในเกณฑ์ที่ปกติ

อย่างไรก็ตาม การหาค่า BUN / Creatinine Ratio ยังไม่สามารถใช้ในการวินิจฉัยโรคไตได้เสียทีเดียว เพียงแต่เป็นอีกตัวช่วยตรวจคัดกรองความเสี่ยงต่างๆ เกี่ยวกับไตได้มากขึ้นเท่านั้น

ค่า BUN / Creatinine Ratio ที่สูงกว่าเกณฑ์อาจเกิดได้จากผู้เข้ารับบริการตรวจกินอาหารประเภทที่มีสารโปรตีนน้อยจนเกินไป หรืออยู่ในภาวะขาดน้ำ มีนิ่วในไต หรือกำลังกินยาบางชนิดที่ไปดันทำให้ค่า BUN สูงขึ้นก็เป็นได้

ส่วนค่า BUN / Creatinine Ratio ที่ต่ำกว่าเกณฑ์ก็อาจเกิดได้จากภาวะภาวะทุพโภชนาการ โดยเฉพาะในกลุ่มสารอาหารประเภทโปรตีนที่อาจรับน้อยเกินไป ภาวะโซเดียมในเลือดต่ำ ปัญหาโรคตับที่มีอยู่แล้ว หรือเกิดจากกล้ามเนื้อตามร่างกายเกิดปัญหาฉีดขาดจนทำให้เกิดเป็นภาวะกล้ามเนื้อลีบ

ใครควรตรวจไต?

ผู้ที่มีความเสี่ยงจะเป็นโรคไต และควรเข้ารับการตรวจไต มีดังนี้

ผู้ที่มีผู้ใกล้ชิดทางสายเลือดป่วยเป็นโรคไต
ผู้ที่มีโรคประจำตัวบางชนิด เช่น โรคเบาหวาน โรคอ้วน โรคเกี่ยวกับหัวใจและหลอดเลือด
ผู้สูงอายุที่อายุ 60 ปีขึ้นไป ซึ่งจัดเป็นช่วงวัยที่เสี่ยงเป็นโรคไตได้ง่าย และควรต้องติดตามการทำงานของไตอย่างสม่ำเสมอ
ผู้ที่สูบบุหรี่เป็นประจำ

ถึงแม้คุณจะยังไม่จัดเป็นผู้ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงเป็นโรคไต อาจอายุยังน้อย หรือร่างกายยังแข็งแรงดีอยู่ ก็อย่าประมาทและควรมารับการตรวจไตทุกปี โดยอาจใช้เป็นแพ็กเกจตรวจสุขภาพที่แพทย์มีการอ่านผลในส่วนของค่าการทำงานของไตด้วย เพื่อประหยัดเวลาและค่าใช้จ่าย

ควรตรวจไตตั้งแต่อายุเท่าไร?

ผู้เข้ารับบริการทุกคนสามารถตรวจดูสมรรถภาพไตได้ตั้งแต่อายุ 20 ปีขึ้นไป ซึ่งเป็นช่วงอายุเริ่มต้นของการตรวจสุขภาพทั่วไป โดยไม่จำเป็นต้องรอมีอาการผิดปกติที่เกี่ยวข้องกับไตก่อนแล้วค่อยตรวจ แต่สามารถตรวจได้ตั้งแต่อายุยังน้อย เพื่อจะได้รู้แนวทางการดูแลตนเองในเชิงป้องกันเพื่อไม่ให้เกิดโรคเกี่ยวกับไตในภายหลังกับแพทย์ได้

การเตรียมตัวก่อนตรวจไต

การตรวจไตส่วนมากเป็นการตรวจจากเลือดหรือปัสสาวะ จึงต้องอาศัยการเตรียมตัวเล็กน้อยเพื่อลดโอกาสที่ผลจะคลาดเคลื่อน ดังนี้

แจ้งประวัติโรคประจำตัวทุกชนิด รวมถึงยาประจำตัว วิตามินเสริม อาหารเสริม สมุนไพรเสริมสุขภาพทุกชนิด
สอบถามประวัติสุขภาพผู้ใกล้ชิดทางสายเลือดมาด้วยว่า ใครเคยเจ็บป่วยเป็นโรคไตมาก่อนหรือไม่
งดน้ำและงดอาหารอย่างน้อย 8-12 ชั่วโมง แต่สามารถดื่มน้ำเปล่า
งดบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อย่างน้อย 24 ชั่วโมง
งดมีเพศสัมพันธ์ก่อนวันตรวจหรือเก็บตัวอย่างปัสสาวะ
ทำความสะอาดอวัยวะเพศให้เรียบร้อยก่อนเก็บตัวอย่างปัสสาวะ เพื่อลดการปนเปื้อนจนผลตรวจคลาดเคลื่อน
สำหรับผู้หญิง ควรเลือกช่วงเวลาตรวจหลังมีประจำเดือนวันสุดท้าย 7 วัน เพื่อไม่ให้เลือดประจำเดือนปะปนไปกับน้ำปัสสาวะ จนผลตรวจอาจคลาดเคลื่อนได้

ขั้นตอนการตรวจไต

แนวทางการตรวจไตจะคล้ายกับการตรวจสุขภาพทั่วไป คือ มีการเจาะเก็บตัวอย่างเลือดกับเจ้าหน้าที่ และจะมีการเก็บตัวอย่างปัสสาวะ โดยผู้เข้ารับบริการจะต้องล้างมือและอวัยวะเพศให้สะอาดก่อน จากนั้นปัสสาวะใส่ในภาชนะที่ทางสถานพยาบาลเตรียมไว้ให้ในปริมาณที่กำหนด

จากนั้นปิดฝาภาชนะแล้วนำส่งกลับให้เจ้าหน้าที่ ทางเจ้าหน้าที่จะนำตัวอย่างปัสสาวะไปส่งตรวจที่ห้องปฏิบัติการ

การดูแลตัวเองหลังตรวจไต

หลังจากตรวจไตเสร็จแล้ว ผู้เข้ารับบริการสามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ ไม่จำเป็นต้องมีการดูแลตนเองเป็นพิเศษ ผลตรวจเลือดและปัสสาวะสำหรับตรวจไตโดยส่วนมากจะใช้เวลารอผลแค่ 1-2 ชั่วโมง จากนั้นก็สามารถฟังผลตรวจกับแพทย์ได้ทันที

เพื่อหลีกเลี่ยงไม่ให้ค่าการทำงานของไตเกิดความผิดปกติหรือบกพร่องจนอาจนำไปสู่การเกิดโรคประจำตัวที่ร้ายแรงขึ้น เราควรดูแลทะนุถนอมสุขภาพไตตั้งแต่ตอนนี้ เช่น เลี่ยงการกินอาหารไขมันสูง อาหารที่มีรสเค็มหรือมีเกลือมาก ดื่มน้ำให้เพียงพอทุกวัน คุมน้ำหนักอย่างให้เกินเกณฑ์ งดสูบบุหรี่ หลีกเลี่ยงความเครียด

และอย่างสุดท้ายที่ขาดไม่ได้เช่นกัน คุณควรเดินทางไปตรวจสุขภาพทุกปีอย่าให้ขาด และควรเลือกแพ็กเกจตรวจที่มีการตรวจไตรวมอยู่ด้วย

เช็กราคาแพ็กเกจตรวจสุขภาพ แพ็กเกจตรวจการทำงานของไต บนหน้าเว็บไซต์ HDmall.co.th หรือสอบถามข้อมูลผ่านทางไลน์ @hdcoth

บทความที่เกี่ยวข้อง

ที่มาของข้อมูล

ขยาย

ปิด

American Kidney Fund, Stages of kidney disease (https://www.kidneyfund.org/all-about-kidneys/stages-kidney-disease), 20 August 2022.
Jill Seladi-Schulman, Symptoms of High Creatinine Levels (https://www.healthline.com/health/high-creatinine-symptoms), 20 August 2022.
Omni Calculator, BUN Creatinine Ratio Calculator (https://www.omnicalculator.com/health/bun-creatinine-ratio#bun-creatinine-ratio-high-and-low-values), 20 August 2022.
คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, Creatinine (Plasma, Urine) (https://www.si.mahidol.ac.th/th/manual/Project/PDF/creatinine.pdf), 20 สิงหาคม 2565.
น.พ.ชลทิศ อุไรฤกษ์กุล, การทำงานของไต จะตรวจแลปอะไรเพื่อดูความผิดปกติ (http://doh.hpc.go.th/data/ncd/kidney.pdf), 20 สิงหาคม 2565.
นายแพทย์สุรเมธ อิสรานุวัฒน์ชัย, รู้จัก "ระยะ" ของโรคไต (https://www.chulabhornhospital.com/page.php?name=962), 20 สิงหาคม 2565.
โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์, ตรวจคัดกรองโรคไตและปัจจัยเสี่ยงในการเกิดโรคไต (https://www.bumrungrad.com/th/packages/basic-kidney), 20 สิงหาคม 2565.
โรงพยาบาลสมิติเวช Chinatown, ตรวจสุขภาพ ทำไมต้องตรวจปัสสาวะ (UA) ผลตรวจช่วยวินิจฉัยอะไรได้บ้าง? (https://www.samitivejchinatown.com/th/health-article/urine-analysis#section7), 20 สิงหาคม 2565.
อาจารย์ ดร. วันวิสาข์ อุดมสินประเสริฐ, ผลแลปจากการตรวจเลือด....มีความหมายว่าอย่างไร (https://pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/442/ผลแลปจากการตรวจเลือด/), 20 สิงหาคม 2565.