กินยาคุมแล้วประจำเดือนมาน้อยลงจริงหรือไม่ รักษาอย่างไร

ผู้ที่รับประทานยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม หากใช้ได้ถูกต้องและไม่มีการตั้งครรภ์ ก็ควรจะมีประจำเดือนมาตามรอบปกติทุก ๆ เดือน แต่ก็พบได้เช่นกันว่าผู้ใช้บางราย โดยเฉพาะถ้ารับประทานยาคุมต่อเนื่องกันเป็นเวลานาน ที่จะมีประจำเดือนมาน้อยลง หรือขาดหายไปในบางเดือน กินยาคุมแล้วประจำเดือนมาน้อยควรจะแก้ไขอย่างไร

กลไกของประจำเดือน

เมื่อระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนต่ำลงสุดขีดในช่วงที่มีประจำเดือน ต่อมใต้สมองส่วนหน้าก็จะหลั่งฮอร์โมน FSH มากระตุ้นให้ไข่โตขึ้น และโพรงไข่ก็จะหลั่งฮอร์โมนเอสโตรเจนออกมาและทำให้เยื่อบุมดลูกหนาตัวขึ้น

เมื่อไข่เจริญเติบโตเต็มที่ ต่อมใต้สมองส่วนหน้าก็จะหลั่งฮอร์โมน LH ออกมาเพื่อกระตุ้นให้ไข่ตก

หลังจากที่มีไข่ตก โพรงไข่ก็จะพัฒนาเป็นคอร์พัสลูเทียม และหลั่งฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนออกมาเปลี่ยนแปลงหลอดเลือดและต่อมต่าง ๆ ในเยื่อบุมดลูก เพื่อให้พร้อมรับการฝังตัวของไข่ที่อาจจะได้ผสมกับอสุจิ

คอร์พัสลูเทียมยังหลั่งฮอร์โมนเอสโตรเจนออกมาด้วย แต่ปริมาณไม่มากเท่ากับที่หลั่งจากโพรงไข่ในช่วงก่อนไข่ตก ฮอร์โมนจากคอร์พัสลูเทียมจะไปยับยั้งต่อมใต้สมองส่วนหน้าไม่ให้หลั่งฮอร์โมน FSH และ LH ออกมา เพื่อจะได้ไม่มีการเลี้ยงไข่ใบใหม่และตกไข่ซ้ำซ้อนกัน

หากไม่มีการฝังตัว ไม่ว่าจะเป็นเพราะไข่ไม่ได้ผสมกับอสุจิ หรือผสมกันแล้วแต่ฝังตัวไม่สำเร็จก็ตาม คอร์พัสลูเทียมจะฝ่อและสลายตัวไป ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนที่เคยหลั่งมาจากคอร์พัสลูเทียมก็จะลดลง ซึ่งการที่ระดับฮอร์โมนโปรเจสตินลดต่ำลงมากจะส่งผลให้เกิดการหลุดลอกของเยื่อบุมดลูกออกมา เมื่อเกิดการฉีกขาดของเยื่อบุและหลอดเลือดบริเวณเยื่อบุ ก็จะทำให้มีเลือดออกมาเป็นประจำเดือน

ดังนั้น หากมีปริมาณฮอร์โมนเอสโตรเจนมาก โดยเฉพาะในช่วงก่อนไข่ตก เยื่อบุมดลูกก็จะมีการหนาตัวมาก ทำให้เมื่อถึงเวลาที่มีการหลุดลอก ก็จะมีการฉีกขาดของเยื่อบุและหลอดเลือดบริเวณเยื่อบุมาก ทำให้มีประจำเดือนมามาก

ทำไมกินยาคุมกำเนิดแล้วถึงมีประจำเดือน

สำหรับผู้ที่ใช้ยาคุมกำเนิด โดยปกติแล้วจะไม่มีไข่ตก การที่มีประจำเดือน เกิดจากการเลียนแบบ “ช่วงปลอดฮอร์โมน” ตามธรรมชาติ นั่นคือ ช่วงที่เว้นว่าง 7 วันสำหรับผู้ที่ใช้ยาคุมแบบ 21 เม็ด หรือช่วงที่รับประทาน “เม็ดแป้ง” สำหรับผู้ที่ใช้ยาคุมแบบ 28 เม็ด เมื่อไม่ได้รับฮอร์โมนต่อ ระดับฮอร์โมนที่ลดลงจนถึงระดับต่ำสุดก็จะทำให้เยื่อบุมดลูกเกิดการหลุดลอก

ยาคุมชนิดฮอร์โมนรวมที่มีจำหน่ายในปัจจุบัน ส่วนใหญ่จะเป็นแบบที่ “เม็ดยาฮอร์โมน” มีปริมาณยาเท่ากันทุกเม็ด (Monophasic combined pills) และมักจะมีปริมาณเอสโตรเจนในระดับต่ำ (Ethinylestradiol < 0.050 มิลลิกรัม/เม็ด)

อีกทั้งการที่มีฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนมาตั้งแต่แรก การเปลี่ยนแปลงของเยื่อบุมดลูกจึงเป็นในลักษณะเพิ่มความ “หนาแน่น” มากกว่าเพิ่มความ “หนาตัว” เมื่อเยื่อบุไม่ได้หนาตัวขึ้นมาก เวลาหลุดลอกจึงมีการฉีกขาดและมีประจำเดือนน้อยกว่าปกติ

จะเห็นได้ว่าประจำเดือน ไม่ใช่เลือดเสียที่ค้างอยู่ในมดลูก แต่เป็นเลือดปกติที่มาจากการฉีกขาดของเยื่อบุและหลอดเลือดบริเวณเยื่อบุ ซึ่งเยื่อบุก็จะมีการหลุดลอกและหนาตัวขึ้นใหม่ทุก ๆ เดือน ตามลักษณะของการได้รับฮอร์โมน ดังนั้น แม้จะมีประจำเดือนมาน้อยลง หรือขาดหายไปในบางเดือน หากมั่นใจว่าไม่ได้เกิดจากการตั้งครรภ์อย่างแน่นอน ก็ไม่มีปัญหา เพราะไม่ได้ส่งผลเสียต่อสุขภาพแต่อย่างใด

กินยาคุมแล้วประจำเดือนมาน้อย แก้ไขอย่างไร

ผู้ที่ใช้ยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม ถ้าใช้ถูกต้องและไม่ได้ตั้งครรภ์ แต่มีประจำเดือนมาน้อยลง หรือขาดหายไปในบางเดือน หากต้องการแก้ไข ก็มีทางเลือกดังต่อไปนี้

• ไม่ต้องทำอะไร ปล่อยไปตามธรรมชาติของการใช้ยาคุม
• เพิ่มปริมาณฮอร์โมนเอสโตรเจนให้มากขึ้น
• เปลี่ยนไปใช้ยาคุมที่มีระดับของฮอร์โมนในเม็ดยาแตกต่างกัน (Multiphasic combined pills)

ไม่ต้องกังวลใจ หรือแก้ไขอะไรให้วุ่นวาย เพราะการที่มีประจำเดือนมาน้อยลงไม่ได้ส่งผลเสียใด ๆ ต่อสุขภาพ ดีซะอีกที่ไม่ต้องเปลืองค่าผ้าอนามัยเยอะ

โดยการรับประทานสมุนไพรที่มีสารไฟโตเอสโตรเจน หรือสารคล้ายฮอร์โมนเอสโตรเจนที่มีในธรรมชาติ ที่รู้จักกันดีก็คือพวกยาสตรี อย่างไรก็ตาม วิธีนี้อาจทำให้เกิดปัญหาเลือดกะปริบกะปรอยได้

วิธีที่ง่ายกว่า คือ เปลี่ยนไปใช้ยาคุมสูตรใหม่ที่มีปริมาณเอสโตรเจนมากขึ้นกว่าเดิม แต่การเพิ่มปริมาณฮอร์โมน ก็ทำให้ผลข้างเคียงหรืออันตรายจากฮอร์โมนเพิ่มขึ้นได้เช่นกัน ผู้ใช้จึงอาจคลื่นไส้, อาเจียน, ปวดศีรษะ, บวมน้ำ หรือเป็นฝ้าได้มากกว่าเดิม โดยเฉพาะถ้าเปลี่ยนไปใช้ยาคุมที่มีฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงมาก

อีกวิธีหนึ่งที่ทำได้ก็คือ เปลี่ยนไปใช้ยาคุมที่มีระดับฮอร์โมนในเม็ดยาเลียนแบบการหลั่งฮอร์โมนตามธรรมชาติ ซึ่งยาคุมชนิดนี้จะมีระดับโปรเจสเตอโรนต่ำในช่วงแรก ซึ่งจะทำให้เยื่อบุมดลูกมีโอกาสหนาตัวมากขึ้น

เมื่อเทียบกับยาคุมรุ่นเก่า ๆ ที่มีปริมาณฮอร์โมนสูงมาก ยาคุมชนิดที่มีฮอร์โมนหลายระดับ ถือว่ามีปริมาณฮอร์โมนรวมทั้งแผงน้อยกว่า จึงมีผลข้างเคียงจากฮอร์โมนน้อยกว่า

อย่างไรก็ตาม ยาคุมส่วนใหญ่ที่ใช้ในปัจจุบัน มีปริมาณฮอร์โมนเอสโตรเจนอยู่ในระดับต่ำและต่ำมาก เมื่อเทียบกันแล้ว หลาย ๆ ยี่ห้อมีปริมาณเอสโตรเจนรวมทั้งแผงน้อย แต่ถ้าเทียบฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน ก็ยังถือว่ายาคุมแบบฮอร์โมนหลายระดับ มีปริมาณโปรเจสเตอโรนน้อยกว่ายาคุมยี่ห้ออื่นที่มีสูตรใกล้เคียงกัน

แต่ถึงกระนั้น ยาคุมชนิดนี้ก็ไม่ได้รับความนิยมมากนัก เนื่องจากใช้ยาก ต้องรับประทานให้ถูกต้องตามลำดับอย่างเคร่งครัด และอาจพบปัญหาเลือดกะปริบกะปรอยจากการเปลี่ยนระดับของฮอร์โมนที่ต่างกันได้มากกว่ายาคุมทั่วไปที่มีฮอร์โมนเท่ากันทุกเม็ด แต่ถ้ารับได้ และต้องการให้มีประจำเดือนมามากขึ้น วิธีนี้ก็ถือเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่ทำได้