ในแบบรายงานแสดงค่าผลการตรวจเลือดไม่ว่าระบบใด สิ่งที่ขาดไม่ได้ในทุกรายการต่อจากตัวเลขนั้น ก็คือจะต้องแสดงให้เห็นว่าเป็น “หน่วย” อะไรเสมอ
สารบัญ
ความสำคัญของหน่วยนับ
หากหน่วยไม่เหมือนกันก็ย่อมทำให้แสดงตัวเลขไม่ตรงกัน เช่น นาย ก มีส้มอยู่เต็มกระจาดพอดีจำนวน 48 ผล ในการนี้เราอาจแสดงหน่วยนับว่านาย ก เป็นเจ้าของส้มด้วย “จำนวน”และ “หน่วย” ที่ต่างกัน ดังนี้
- นาย ก เป็นเจ้าของส้ม 48 ผล หรือ
- นาย ก เป็นเจ้าของส้ม 4 โหล หรือ
- นาย ก เป็นเจ้าของส้ม 1 กระจาด
ค่าตัวเลขที่แสดงจำนวนส้ม 48 ผลกับจำนวนส้ม 4 โหลนั้นแสดงความจริงที่ไม่แตกต่างกันโดยนัย แต่เหตุที่จำนวนตัวเลขไม่ตรงกันก็เพราะว่า “หน่วยนับ” มันต่างกัน ดังนั้น หน่วยของจำนวนนับตัวเลขใดใดจึงมีความสำคัญซึ่งท่านผู้อ่านไม่ควรมองข้ามไปเป็นอันขาด
วิธีการรายงานแสดงคาดผลตรวจเลือดก็เช่นเดียวกันอาจมีหน่วยนับเกี่ยวกับเลือดที่แตกต่างกันท่านผู้อ่านและผู้นำค่าไปใช้ จึงควรจะได้มีความสังเกตุดูรู้วิธีเทียบเคียงระหว่างค่าของหน่วยที่แตกต่างกันซึ่งหนังสือนี้จะพยายามให้ความกระจ่างกับท่านผู้อ่านให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้
โดยความรู้พื้นฐานทั่วไปมาตราหน่วยนับเกี่ยวกับเลือดมักจะมี 5 มาตราดังนี้
- มาตราในด้านจำนวน
- มาตราในด้านน้ำหนัก
- มาตราในด้านปริมาตร
- มาตราในด้านความยาว
- มาตราอื่นๆ
มาตราในด้านจำนวน
มาตราในด้านจำนวนเกี่ยวกับเลือดมาใช้กับหน่วยนับจำนวนเซลล์ของเม็ดเลือดหรือเกล็ดเลือดโดยมีข้อควรสังเกตว่าจะต้องแสดงจำนวนต่อปริมาตรใดปริมาตรหนึ่งเสมอคล้ายกับการนับจำนวนส้ม 48 ผลต่อ1 กระจาด
กรณีของหน่วยนับเม็ดเลือดในใบรายงานแสดงผลบางคลินิกหรือบางแบบอาจแสดงได้หลายวิธีเช่น
วิธีที่ 1 WBC count : 7,200 cells/cu.mm.
ย่อมหมายถึงว่าจำนวน white blood cell หรือจำนวนนับของเซลล์เม็ดเลือดขาวคือ 7,200 เซลล์ต่อ 1 ลูกบาศก์มิลลิเมตรนับว่าเป็นการแสดงตัวเลขอย่างตรงไปตรงมา
วิธีที่ 2 WBC count : 7.2 103/cu.mm.
ย่อมหมายถึงว่า จำนวนนับเซลล์เม็ดเลือดขาว คือ
7.2 x 103 = 7.2 x 10 x 10 x10 หรือ 7,200 เซลล์/cu.mm.
นั่นคือ 7,200 เซลล์ต่อ 1 ลูกบาศก์มิลลิเมตร
วิธีที่ 3 WBC count : 7.2 103/µL
ย่อมหมายถึงว่า จำนวนนับเซลล์เม็ดเลือดขาว คือ 7.2 x 10 x 10 x10 หรือ 7,200 เซลล์/ µL
“µL” นั้นคือ microlitre ซึ่งจะมีค่าเท่ากับ 1 ในล้านของลิตร หรือเท่ากับ 0.001 millilitre (ml) หรือเท่ากับ ลูกบาศก์มิลลิเมตร (cu.mm.) นั่นเอง
วิธีที่ 4 WBC count : 7.2 x 109/L
ย่อมหมายถึงว่า จำนวนนับเซลล์เม็ดเลือดขาว
= 7.2 x 109 เซลล์ต่อเลือด 1 ลิตร
= 7.2 x 1,000,000,000 เซลล์ต่อเลือด 1,000 cu.cm.
= 7.2 x 1,000 เซลล์ต่อเลือด 1 cu.mm.
นั่นคือ 7,200 เซลล์ต่อ 1 ลูกบาศก์มิลลิเมตร นั่นเอง
ในการนี้ จะเห็นได้ว่าจำนวนหน่วยนับเซลล์เม็ดเลือดขาว 7,200 เซลล์ต่อ 1 ลูกบาศก์มิลลิเมตร นั้นอาจแสดงในใบแจ้งผลเลือดได้ถึง 4 วิธี ทั้งๆที่เป็นค่าเดียวกันโดยนัย กล่าวคือ 7,200 cells/cu.mm.
- หรือเท่ากับ 7.2 103/cu.mm.
- หรือเท่ากับ 7.2 103/ µL
- หรือเท่ากับ 7.2 109/ L
ผมรวบรวมมาแสดงพอให้เห็นเป็นตัวอย่างตัวอย่างเพียง 4 รูปแบบ ซึ่งในความเป็นจริงสถานพยาบาลหรือห้องแล็บบางแห่งอาจแสดงผลเลือดด้วย “หน่วยนับจำนวน” ที่พิสดารผิดแผกแตกต่างไปจากนี้ก็ได้
โดยเหตุนี้ ท่านผู้อ่านจึงควรทำความเข้าใจในตารางที่ 1 ของหน้านี้ เพื่อสร้างความคุ้นเคยกับคำอุปสรรค (prefix) ที่อาจใช้เติมลงข้างหน้าของมาตราหน่วยมาตรฐาน คือ 1) meter (เมตร) 2) gram (กรัม) และ 3) litre (ลิตร) เช่นคำที่เพิ่งผ่านตาท่านผู้อ่านในตัวอย่างของวิธีที่ 1-4 เช่น
- milli ใน millimeter (mm)
- micro (µ) ใน microlitre (µL)
ตารางแสดงหน่วยนับในระบบเมตริก
|
จำนวนเลขสามัญทั่วไป |
หรือเลขยกกำลัง |
คำอุปสรรค |
สัญลักษณ์ |
ศัพท์ที่ใช้เรียกกันทั่วไป |
|
1,000,000,000,000,000 |
1015 |
peta |
P |
Quadrillion |
|
1,000,000,000,000 |
1012 |
tera |
T |
Trillion |
|
1,000,000,000 |
109 |
giga |
G |
Billion |
|
1,000,000 |
106 |
mega |
M |
Million |
|
1,000 |
103 |
kilo |
K |
Thousand |
|
100 |
102 |
hecto |
H |
Hundred |
|
10 |
101 |
deca |
da |
Ten |
|
1 |
10 |
– |
– |
One |
|
0.1 |
10-1 |
deci |
d |
Tenth |
|
0.01 |
10-2 |
centi |
c |
Hundredth |
|
0.001 |
10-3 |
milli |
m |
Thousandth |
|
0.00.001 |
10-6 |
micro |
µ |
Millionth |
|
0.000.000.001 |
10-9 |
nano |
n |
Billionth |
|
0.000.000.000.001 |
10-12 |
pico |
p |
Trillion |
|
0.000.000.000.000.001 |
10-15 |
femto |
f |
Quadrillion |
แสดงคำอุปสรรค (prefix) เพื่อใช้ประกอบเป็นคำนำหน้าหน่วยนับในมาตราหน่วยมาตรฐานในระบบเมตริก ที่อาจพบในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับเลือด เช่น ng หมายถึง น้ำหนัก 1 ในพันล้านกรัม (n = nano, g = gram)
เมื่อท่านผู้อ่านมีความเข้าใจและใช้ตารางที่ 1 ได้อย่างคล่องแคล่วแล้วในการนี้มีคลินิกใดแสดงหน่วยนับพิสดารอย่างใด ท่านก็ย่อมสามารถแปลงค่ามาเป็นหน่วยนับมาตรฐานที่ท่านคุ้นเคยได้อย่างเสมอ
มาตราในด้านน้ำหนัก
ในการแสดงผลใดๆ เกี่ยวกับเลือด “มาตราในด้านน้ำหนัก” มักเป็นหน่วยหลักที่จะต้องแสดงอยู่เกือบทุกค่า รูปแบบมาตรฐานของ “หน่วยน้ำหนัก” ที่คลินิกต่างๆ มักนิยมใช้กันจะมี 4 รูปแบบคือ 1) g 2) mol 3) Eq และ 4) mg% ทั้งนี้จะได้ทยอยทำความเข้าใจทั้ง 4 รูปแบบ ดังนี้
รูปแบบที่ 1 แสดงเป็น กรัม คือ gram หรือ gm และมักจะลดรูปลงเหลือเพียง g
ทั้งนี้เพื่อให้สะดวกต่อการเติมคำอุปสรรค (ในตารางที่ 1) ลงข้างหน้าเช่น ng ก็หมายถึง nanogram
รูปแบบที่ 2 แสดงเป็น โมล คือ mole หรือ mol หรือน้ำหนักโมเลกุลของธาตุใดๆ น้ำหนักโมเลกุลของธาตุแคลเซียม (Ca) คือ 40
ดังนั้น 1 mole ของแคลเซียมจะเท่ากับ 40 กรัม
เพราะฉะนั้น Ca 1 millimole = x 40 กรัม
นั่นคือ แคลเซียม 1 mmol = 0.04 กรัม
โดยเหตุที่น้ำหนักอะตอม (atomic weight) หรือน้ำหนักโมเลกุล (molecular weight) ของธาตุใดๆ จะมีค่าไม่เท่ากันเลย ฉะนั้นเมื่อจะแปลงค่ามาเป็นน้ำหนักสากล เช่น ค่าทั่วไปในแบบระบบเมตริก จึงจำเป็นต้องใช้ตัวเลขคงที่มาเปรียบเทียบมาคำนวณด้วยตนเองง่ายๆ เช่น
ตัวอย่าง เมื่อไปเจาะเลือดที่คลินิก B ได้ผลเลือดมีค่าคอเลสเตอรอล (cholesterol) เท่ากับ 5.439 mmol/L แต่เมื่อ 3 เดือนที่แล้วเคยเจาะเลือดที่คลินิก A ปรากฏว่า ได้ค่าคอลเลสเตอรอลตามที่บันทึกไว้ครั้งก่อนนั้นว่า 220 mg/dL
จึงอยากทราบผลว่า ค่าคอเลสเตอรอลครั้งล่าสุดที่คลินิก B มันสูงขึ้นหรือต่ำลงจากคลินิก A มากน้อยเพียงใด?
วิธีคำนวณ
เปิดตาราง A ค้นหาคำว่า cholesterol จะพบว่า
|
cholesterol 1 mg/dL = 0.0259 mmol/L |
ในการนี้ เพื่อความสะดวกจึงควรจะได้แปลงค่าผลเลือดของคลินิกที่ได้จากการเจาะเลือดตรวจครั้งหลัง ให้เปลี่ยนเป็นหน่วยทั่วไปตามมาตรฐานเหมือนคลินิก A เสียก่อน ซึ่งย่อมจะเกิดความสะดวกต่อการเปรียบเทียบต่อไปจาตัวเลขในตารางที่ได้มา อาจคำนวณได้ว่า ค่าคอลเลสเตอรอลที่คลินิก จะมีค่า เท่ากับ mg/dL
มีข้อควรจำเพียงว่า หน่วย “mole” นี้เป็นหน่วยที่นานาชาติวางระบบขึ้นเรียกว่า Systeme Internationale (SI)
รูปแบบที่ 3 แสดงเป็น Eq ซึ่งเป็นคำย่อของ “Equivalents”
จำนวน Eq คือมาตราแสดงมวลสารของธาตุใดๆ ที่สามารถรวมตัวกับธาตุอื่นได้ ทั้งี้ขนาดหน่วยที่มักใช้แสดงผล คือ mEq
นั่นคือ milliequivalents นั่นเอง
ตัวอย่าง นาย ก มีระดับ potassium ในใบแสดงผลเลือด เท่ากับ 4 mEq/L แปลว่านาย ก มีค่าโพแทสเซียมจำนวน 4 milliequivalents ต่อปริมาณเลือด 1 ลิตร
ในการนี้หากต้องการจะเปลี่ยนเป็น “SI” หรือหน่วย “mole” ก็ดูจาก
|
potassium 1 mEq/L = 1 mmol/L |
รูปแบบที่ 4 แสดงเป็นmg%
ทั้งนี้เนื่องจากการแสดงว่าค่าว่า มีธาตุหรือสารประกอบใดๆ ในน้ำเลือดนั้นมักต้องจำกัดขนาดของปริมาณน้ำเลือดด้วยปริมาตรมาตรฐาน คือ “dL” หรือ “deciliter” นั่นคือ 1 ใน 10 ของลิตร
โดยเหตุผล คลินิกบางแห่งที่แสดงค่าผลเลือดของสารประกอบใดๆ เช่น น้ำตาล (กลูโคส) ต่อเลือด 100 mL จึงอาจแสดงได้ 2 แบบ กล่าวคือ
แบบมาตรฐาน ค่าน้ำตาล = 82 mg/dL
แบบ mg% ค่าน้ำตาล = 82 mg/ 100 mL
หรือจะเขียนสั้นๆ ว่า ค่าน้ำตาล = 82 mg%
ฉะนั้น ในกรณีเห็นค่าผลเลือดซึ่งแสดงหน่วยน้ำหนักประกอบ% ณ ที่ใด ก็ให้แปลความหมายว่า นั่นคือ “ต่อ 100 mL” หรือ “ต่อ dL” หรือ “…/dL” เสมอ เช่น
Uric acid 4.2 mg% นั่นคือ 4.2 mg/dL
Free T4 1.1 ng% นั่นคือ 1.1 ng/dL
มาตราในด้านปริมาตร
โดยผลของการทำความเข้าใจในสองมาตราแรกคือด้านจำนวนและด้านน้ำหนักก็คงจะได้มีส่วนช่วยสร้างความคุ้นเคยให้เห็นกันมาแล้วว่าหน่วยวัดปริมาตรเกี่ยวกับเลือดนั้นมักมีรูปแบบ ที่ไม่ซับซ้อนอะไรมากนักกล่าวคืออาจเป็นลิตร (L) เป็นเดซิลิตร (dL) หรือมิลลิลิตร (mL) เพียงแต่การใช้รูปแบบอักษรย่ออ่านมีให้เห็นแตกต่างกัน
การแสดงปริมาตรอีกรูปแบบหนึ่งที่อาจไม่ใช้หน่วยปริมาตร (เช่น ลิตร) โดยตรง ก็อาจใช้แสดงด้วย “หน่วยลูกบาศก์ของหน่วยความยาว” ก็ได้ เช่น
- cumm ก็หมายถึง cu.mm. หรือ cubic millimeter นั่นคือ ลูกบาศก์มิลลิเมตร หรือ ลบ.มม.
- cc ก็หมายถึง cu.cm หรือ cubic centimeter นั่นคือ ลูกบาศก์เซนติเมตร หรือ ลบ.ซม.
โดยประการสำคัญที่สุดซึ่งท่านผู้อ่านควรต้องจดจำอีกเรื่องหนึ่งก็คือความสัมพันธ์ระหว่างหน่วยวัดปริมาตรประเภทใช้ลูกปัดความยาวกับหน่วยปริมาตรแท้จริงเกี่ยวกับเลือดซึ่งทราบกันทั่วไปอยู่แล้วนั่นคือ
สูตรความสัมพันธ์มาตรฐาน
1 ลบ.ซม. = 1 มล. (มิลลิเมตร) หรือ 1 cc = 1 mL = 0.001 ลิตร นั่นเอง
มาตราในในด้านความยาว
โดยธรรมดา ค่าผลเลือดหรือรายงานแสดงผลการตรวจเลือดมักไม่ค่อยมีตัวเลขที่บอกค่าเกี่ยวกับความยาว เว้นแต่จะใช้หน่วยเป็น “ลูกบาศก์ของความยาว” เช่นลูกบาศก์เซนติเมตร (ลบ.ซม. หรือ cu.cm. หรือ cc) ที่พึ่งเอ่ยถึงมาในข้อที่แล้ว
แต่ในกรณีการแสดงรูปพรรณสัณฐานของเซลล์เม็ดเลือดหรือขนาดของหลอดเลือดหรือขนาดของมิติใดใดเกี่ยวกับเลือด ก็อาจมีหน่วยความยาวในระบบเมตริกและบางมาตราที่ใคร่ขอยกตัวอย่างขนาดของชิ้นส่วนเกี่ยวกับเลือดจากตำราเช่น
ก. หลอดเลือดแดง aorta ที่แรกพ้นออกมาจากหัวใจ จะมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 2.5 cm
ในที่นี้ 2.5 cm ก็คือ 2.5 centimeter ที่เรารู้จักและคุ้นเคยกันอยู่แล้ว
ข. หลอดเลือดแดงส่วนปลาย (artiroles) อาจมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางน้อยกว่า 0.3 mm
ในที่นี้ 0.3 mm ก็คือ 0.3 millimeter ทำให้เรานึกภาพออกว่ารูหลอดเลือดแดงส่วนปลายนั้นมันเล็กมากจริงๆ
ค. ระหว่างผนังด้านในของหลอดเลือดแดงฝอย จะมีรูขนาด 30-40 Å ซึ่งใช้เป็นทางผ่านของน้ำและอิเล็กโทรไลต์ตัด ปัญหาที่เราอยากรู้ว่าคือ ความยาวขนาด 30-40 Å จะมีค่าเท่าใดในระบบเมตริกที่มีมาตรฐานเป็น เมตร
ในที่นี้ 30-40 Å ก็คือ 30-40 angstrom นั่นคืออังสตรอมซึ่งเป็นหน่วยวัดความยาว มีขนาดที่อาจต้องจำก็คือมีสูตรว่า
|
1 Å = 1 ในร้อยล้านของเซนติเมตร |
ท่านผู้อ่านคงไม่ลืมว่า nm คือ nanometer ซึ่งมีค่าเท่ากับหนึ่งในพันล้านเมตร หรือเท่ากับ 0.000,000,001 เมตร
ง. เม็ดเลือดแดง มีรูปร่างกลมแบนขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 7.8 ไมครอน ทำให้มีปัญหาให้เราอยากรู้ว่า 1 ไมครอน มันยากี่เมตรในระบบเมตริก โดยมีสูตรว่า
|
1 micron = 1 ในล้านของเมตร |
มาตราอื่นๆ
- หน่วยนับในมาตราอื่นๆ หมายถึงการนับที่ไม่เกี่ยวกับจำนวน น้ำหนักปริมาตร หรือความยาวใดๆ เกี่ยวกับเลือด
- ในการ จะได้กล่าวถึงเฉพาะที่ใช้นับกับ สารเคมี เกี่ยวกับเลือดที่มักพบบ่อย เช่น
- หน่วย ในรูปของ “units” โดยตรง หรือใช้คำย่อว่า U โดยอาจแสดงจำนวนว่าน้อยในระดับ milli ก็ได้ โดยเขียนว่า “mIU”
- หน่วยสากล ในรูปของ international units ก็ใช้คำย่อว่า IU
- สรุปของสรุปก็อาจกล่าวได้ว่า มาตรฐานในมาตรวัดเกี่ยวกับเลือดจะไม่พ้นไปจากที่ได้เอ่ยมาทั้งหมด เว้นแต่บาง Lab ที่อาจจะใช้หน่วยพิสดารแปลกไปจากนี้ ก็ขอได้โปรดซักถามท่านเจ้าหน้าที่เทคนิคของ Lab นั้นๆ ให้แน่ชัดต่อไป