Ketoconazole (คีโตโคนาโซล)

Ketoconazole (คีโตโคนาโซล) อยู่ในกลุ่มยาต้านเชื้อราอะโซล (Azole antifungals) ใช้รักษาการติดเชื้อราบางชนิดในร่างกาย 

ยา Ketoconazole มีทั้งรูปแบบยาเม็ด ยาทาผิวหนัง เช่น ครีมสำหรับรักษาโรคกลาก โรคเกลื้อน การติดเชื้อแคนดิดา (Candida albicans) ที่เยื่อบุผิว รวมทั้งยาแบบแชมพู ใช้รักษารังแค และโรคเซ็บเดิร์ม (Seborrheic dermatitis) เป็นโรคผิวหนังอักเสบชนิดหนึ่ง 

ทั้งนี้ Ketoconazole รูปแบบยาเม็ดนั้นได้เลิกจำหน่ายไปแล้วในบางประเทศ เนื่องจากปัญหาเรื่องความเสี่ยงในการเกิดอันตรายต่อตับ 

เมื่อปี ค.ศ. 2013 องค์การ CHMP (Committee for Medicinal Products for Human Use) ออกข้อห้ามไม่ให้ใช้ยา Ketoconazole ในรูปแบบยาเม็ดสำหรับประทาน หลังจากมีผลการศึกษาที่ชี้ถึงความเสี่ยงในการเกิดอันตรายต่อตับอย่างรุนแรง เมื่อเทียบกับประโยชน์ที่ได้รับจากการใช้ยา 

ดังนั้น จึงมีการเลิกผลิตยา Ketoconazole ในรูปแบบยาเม็ด ทั้งในประเทศออสเตรเลียและประเทศจีน เมื่อปี ค.ศ. 2013 และปี ค.ศ. 2015 ตามลำดับ 

Ketoconazole ใช้รักษาโรคอะไร 

• รักษาอาการติดเชื้อรา
• รักษาโรคเกลื้อน (Pityriasis versicolor)
• รักษาโรคเซ็บเดิร์ม หรือโรคผิวหนังอักเสบเซ็บเดิร์ม (Seborrheic dermatitis)

กลไกการออกฤทธิ์ของ Ketoconazole 

Ketoconazole ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ CYP450 ของเชื้อรา ทำให้ลดการสร้างเออร์โกสเตอร์รอล (Ergosterol) ที่เป็นส่วนประกอบสำคัญของเยื่อหุ้มเซลล์เชื้อรา ส่งผลให้การลำเลียงสารอาหารเข้าเซลล์ของเชื้อราน้อยลง จนเชื้อราขาดสารอาหารและหยุดการเจริญเติบโต 

ปริมาณการใช้ยา Ketoconazole 

รักษาอาการติดเชื้อรา 

• รูปแบบยา: ยาในรูปแบบเม็ด สำหรับรับประทาน 
• เด็กอายุมากกว่า 2 ปี: ขนาด 3.3–6.6 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม วันละ 1 ครั้ง รักษาเป็นเวลา 1–2 สัปดาห์ ในกรณีที่ติดเชื้อแคนดิดา (Candida albicans) หรืออย่างน้อยเป็นเวลา 4 สัปดาห์ หากติดเชื้อโรคผิวหนังอักเสบจากเชื้อรา (Dermatophyte) และใช้เวลารักษาถึง 6 เดือนในกรณีติดเชื้อรา Mycoces
• ผู้ใหญ่: ขนาดยา 200 มิลลิกรัม วันละ 1 ครั้ง อาจเพิ่มได้ถึง 400 มิลลิกรัม วันละ 1 ครั้ง รับประทานต่อเนื่องจนกว่าจะหายดี หรือผลการเพาะเชื้อเป็นผลลบ 

รักษาโรคเกลื้อน (Pityriasis versicolor) จากการติดเชื้อที่ผิวหนัง 

• รูปแบบยา: ยาในรูปแบบยาทาผิวหนัง และยาในรูปแบบแชมพู 
• ผู้ใหญ่: 
  • ยาแบบครีม ความเข้มข้น 2% ทาวันละ 1–2 ครั้ง ตรงที่ติดเชื้อ และบริเวณรอบ ๆ จนกว่ารอยโรคจะหายไป 
  • ยาแบบแชมพู ความเข้มข้น 2% สระวันละ 1 ครั้ง เป็นเวลา 5 วัน แต่ในกรณีที่ใช้เป็นยาป้องกัน ให้ใช้สูงสุด 3 วันต่อสัปดาห์ 

รักษาโรคเซ็บเดิร์มหรือโรคผิวหนังอักเสบเซ็บเดิร์ม (Seborrheic dermatitis) 

• รูปแบบยา: ยาในรูปแบบแชมพู
• ผู้ใหญ่: ความเข้มข้น 1–2% สระสัปดาห์ละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 2–4 สัปดาห์ แต่ในกรณีที่ใช้เป็นยาป้องกัน ให้ใช้เพียง 1–2 สัปดาห์ต่อครั้ง

ข้อควรระวังในการใช้ยา Ketoconazole  

• ห้ามใช้ยาในผู้ที่แพ้ยานี้ 
• ห้ามใช้ยาในผู้ป่วยที่เป็นโรคตับ
• ระวังการใช้ยาในผู้ป่วยที่ต่อมหมวกไตทำงานไม่เพียงพอ
• ระวังการใช้ยาในผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและต้องดื่มเครื่องดื่มที่เป็นกรด รวมถึงผู้ป่วยที่กระเพาะอาหารไม่หลั่งกรด หรือหลั่งกรดน้อยกว่าปกติ
• ระวังการใช้ยาในผู้มีครรภ์ และผู้ที่ให้นมบุตร

การใช้ยา Ketoconazole กับยาอื่น

ห้ามใช้ยา Ketoconazole กับยาที่เป็นสารตั้งต้นของเอนไซม์ CYP3A4 เช่น  

• ยากลุ่ม เอช เอ็ม จี–โคเอ รีดักเทส อินฮิบิเตอร์ (HMG–CoA reductase inhibitor) เช่น ซิมวาสแตติน (Simvastatin) โลวาสแตติน (Lovastatin) อะโทวาสแตติน (Atorvastatin) 
• ยากลุ่มเออกอท อัลคาลอยด์ (Ergot alkaloids) เช่น เออโกทามีน (Ergotamine) และไดไฮโดรเออโกทามีน (Dihydroergotamine) 
• ไตรอะโซแลม (Triazolam)
• มิดาโซแลม (Midazolam)
• ซิสซาไพรด์ (Cisapride)
• โดเฟทิไลด์ (Dofetilide)
• อีพลีริโนน (Eplerenone)
• นิโซลดิพีน (Nisoldipine)
• พิโมไซด์ (Pimozide)
• ควินิดีน (Quinidine)
• เทอเฟนาดีน (Terfenadine)
• แอสทิมาโซล (Astemizole)

การใช้ยา Ketoconazole ในผู้มีครรภ์และผู้ที่ให้นมบุตร

ตัวยาจัดอยู่ในกลุ่ม Category C คือ ควรระมัดระวังในการใช้ยากับผู้มีครรภ์และผู้ที่ให้นมบุตร 

ถ้าลืมกินยา Ketoconazole ต้องทำอย่างไร

ถ้าลืมรับประทานยา ให้รีบรับประทานทันทีที่นึกได้ตามจำนวนปกติ (เช่น ถ้าปกติรับประทาน 1 เม็ด ก็รับประทานเท่าเดิม ไม่ต้องเพิ่มเป็น 2 เม็ด) 

กรณีที่เพิ่งนึกได้ตอนใกล้รับประทานมื้อใหม่ ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรอรับประทานมื้อถัดไปได้เลย ในจำนวนปกติเช่นกัน ไม่ต้องเพิ่มขนาดยา

ผลข้างเคียงจากยา Ketoconazole

Ketoconazole อาจทำให้การหลั่งฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตไม่เพียงพอ จนรบกวนระบบทางเดินอาหาร และก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่าง ๆ ได้แก่  

• ปวดท้อง 
• คลื่นไส้ อาเจียน 
• ระคายเคือง แสบร้อนผิวหนัง ผิวหนังอักเสบ ผื่นแดง ผื่นคัน ผื่นลมพิษ หรืออาการบวม 
• อาการแพ้ยาแบบรุนแรง (Anaphylaxis) เช่น ปวดศีรษะ มึนงง ง่วงนอน เป็นไข้ เกล็ดเลือดต่ำ 
• ประจำเดือนมาไม่ปกติ
• เต้านมโตในเพศชาย เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ
• ความดันในกะโหลกเพิ่มขึ้น
• ไวต่อแสง 
• ค่าการทำงานของตับเพิ่มขึ้น 
• อาการที่ไม่พึงประสงค์รุนแรง ได้แก่ การเกิดพิษต่อตับ

ประเภทของยา Ketoconazole ตามองค์การอาหารและยา ประเทศไทย 

Ketoconazole จัดอยู่ในกลุ่มยาอันตราย จำหน่ายเฉพาะในร้านขายยาแผนปัจจุบันที่มีเภสัชกรชั้นหนึ่งเป็นผู้จ่ายยาเท่านั้น

สิ่งที่ควรแจ้งแพทย์ เภสัชกร และพยาบาลในการสั่งใช้ยา Ketoconazole

ก่อนใช้ยา Ketoconazole ควรปรึกษาแพทย์ เภสัชกร หรือพยาบาลก่อนเสมอ โดยต้องแจ้งข้อมูลด้านสุขภาพให้ละเอียด เพื่อลดความเสี่ยง ให้ใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และได้ผลดีที่สุด

• แจ้งข้อมูลการใช้ยาทั้งหมด ทั้งยารักษาโรคประจำตัว ยาที่เพิ่งรับประทานไป อาหารเสริม วิตามิน หรือสมุนไพร กรณีมียาประจำตัวหลายตัว ให้พกยาไปด้วย แพทย์หรือเภสัชกรจะได้ตรวจสอบให้ก่อนจ่ายยาใหม่ เพื่อไม่ให้เกิดปฏิกิริยาอันตรายระหว่างยาใหม่และยาที่ใช้อยู่
• แจ้งอาการแพ้ต่าง ๆ เช่น ประวัติแพ้ยา อาการแพ้จากการใช้ยา ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร หรืออาหาร รวมถึงอาการที่แพ้ด้วย เช่น บวม ผื่นขึ้น หายใจลำบาก เพราะยาบางชนิดมีส่วนประกอบของไข่ขาว นม หรือยีสต์ 
• แจ้งข้อมูลในกรณีที่ตั้งครรภ์ มีแผนจะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาบางชนิดส่งผลอันตรายต่อเด็กในครรภ์หรือขับออกทางน้ำนมได้
• แจ้งข้อมูลด้านสุขภาพอื่น ๆ ที่จะส่งผลต่อการใช้ยา เช่น มีปัญหาการกลืนลำบาก มีปัญหาด้านการมองเห็นหรืออ่านฉลากยา เพื่อให้แพทย์หรือเภสัชกรช่วยแก้ไขปัญหาได้อย่างถูกต้อง