เครื่องดื่มรสชาติเปรี้ยว เช่น น้ำส้ม น้ำมะนาว เป็นเครื่องดื่มยอดฮิตของคนไทย เนื่องจากท่ามกลางอากาศร้อนระอุ การได้ดื่มเครื่องดื่มเปรี้ยวๆ หวานๆ จะช่วยสร้างความสดชื่นชุ่มฉ่ำได้ดี แต่บางครั้งรสชาติเครื่องดื่มเหล่านั้นก็ไม่ค่อยเป็นธรรมชาติเสียเลย อาจเป็นเพราะมี กรดซิตริก เป็นส่วนผสม
สำหรับใครที่สงสัยว่า กรดซิตริก คืออะไร มาจากไหน มีประโยชน์ต่อร่างกายและปลอดภัยจริงหรือไม่
สารบัญ
กรดซิตริก (Citric acid) หรือกรดมะนาว คืออะไร?
กรดซิตริก หรือกรดมะนาว คือสารที่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน ลักษณะเป็นผงสีขาวใส มีรสเปรี้ยว ไม่มีกลิ่น ผลิตได้จาก 2 แหล่ง ได้แก่
- จากแหล่งธรรมชาติ โดยการสกัดจากผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว
- จากการสังเคราะห์ จากกระบวนการหมักแป้งและน้ำตาล ผ่านวิถีไกลโคไลซีส (Glycolysis Pathway)
กรดซิตริกสามารถย่อยสลายได้ง่ายและไม่เป็นพิษต่อสิ่งแวดล้อม ปัจจุบันถูกนำมาใช้ประโยชน์ในหลากหลายอุตสาหกรรม ทั้งทางการแพทย์ อุตสาหกรรมเครื่องสำอาง อุตสาหกรรมอาหาร ทางด้านการเกษตร เป็นต้น
กรดซิตริก จากธรรมชาติ พบได้ในผลไม้หรือจากแหล่งใดได้บ้าง?
กรดซิตริกจากแหล่งธรรมชาติ มาจากผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว พบมากที่สุดในมะนาว เลมอน สัปปะรด ส้มโอ มักอยู่รวมกับสารอื่นในธรรมชาติ เช่น กรดวิตามินซี (Ascorbic acids) น้ำมันหอมระเหย (Essential oil) เป็นต้น
การสกัดกรดซิตริกทำได้โดยการคั้นน้ำมะนาวโดยมีปริมาณกรดซิตริกสูง 7-9% ผ่านการผสมกับเกลือ และตกผลึกเพื่ออบแห้งกลายเป็นผลึกของกรดซิตริก
กรดซิตริกมีคุณประโยชน์ต่อร่างกายอย่างไรบ้าง?
กรดซิตริกสามารถใช้ได้ทั้งรูปแบบการใช้ภายนอกและการรับประทาน ดังนี้
1. กรดซิตริกรูปแบบรับประทาน
กรดซิตริกมีรสเปรี้ยว จึงช่วยในการย่อยอาหารได้หากรับประทานในปริมาณที่เหมาะสม กรดซิตริกเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidants) ในร่างกาย ช่วยสลายก้อนนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ ช่วยขับปัสสาวะในสัตว์ทดลอง แต่ยังไม่มีการทดลองในมนุษย์ ดังนั้นจึงควรใช้ด้วยความระมัดระวัง
2. กรดซิตริกรูปแบบใช้ภายนอก
กรดซิตริก จัดอยู่ในกลุ่มของกรดอัลฟาไฮดรอกซี (Alpha Hydroxy Acids: AHA) พบได้ในเครื่องสำอางและผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวหลายชนิด มีส่วนช่วยในการลอกผิวหนังที่มีความหมองคล้ำ หรือรอยดำรอยแดงจากสิว ทำให้รอยดูจางลง
ความเข้มข้นของกรดซิตริกที่ใช้ได้อย่างปลอดภัยคือ ไม่เกิน 10% หากใช้เกินควรอยู่ภายใต้การควบคุมของแพทย์ เพราะอาจมีอันตรายระคายเคือง ผิวลอก หรือผิวอักเสบได้
ประโยชน์ของกรดซิตริกคืออะไร?
กรดซิตริกเป็นกรดอ่อน พบได้ในผักผลไม้หลายชนิดดังที่กล่าวไปแล้ว
ปัจจุบันมีการประยุกต์ใช้กรดซิตริกในอุตสาหกรรมต่างๆ มากมาย เช่น การใช้เป็นส่วนผสมในครีมเพื่อผิวกระจ่างใส ใช้เป็นสารถนอมอาหาร ใช้เพิ่มรสชาติอาหาร นอกจากนี้ยังสามารถใช้ในอุตสาหกรรมยาได้อีกด้วย มีรายละเอียดดังนี้
ประโยชน์ของกรดซิตริกด้านเครื่องสำอาง
ด้วยคุณสมบัติช่วยลอกเซลล์ผิวที่หมองคล้ำ จึงใช้เป็นส่วนผสมในครีมช่วยให้ผิวกระจ่างใส ปรับสีผิวที่มีสีไม่สม่ำเสมอให้เท่ากัน ลดปัญหาสิวอุดตัน ช่วยให้ผิวสะอาด อ่อนนุ่ม และยังช่วยลดรอยแผลเป็นได้อีกด้วย
ประโยชน์ของกรดซิตริกด้านอุตสาหกรรมยา
เนื่องจากคุณสมบัติที่เป็นกรด มีรสเปรี้ยว กรดซิตริกจึงนำมาใช้ในการควบคุมความเป็นกรดด่างในยา ทำหน้าที่เป็นสารปรุงแต่งรสเปรี้ยวและช่วยให้ยากระจายตัวได้ดีในยาเม็ดฟู่ละลายน้ำ ให้รสชาติเกลือแร่รสส้ม เป็นต้น
นอกจากนี้ยังนำมาใช้เป็นสารช่วยปรับสมดุลของสารเคมีในเลือดต้านการแข้งตัวของเลือดสำหรับการเก็บเลือดในโรงพยาบาล
ประโยชน์ของกรดซิตริกด้านอุตสาหกรรมอาหารและเครื่องดื่ม
กรดซิตริกสามารถใช้เป็นสารเพิ่มรสชาติ นำมาใช้ทำน้ำมะนาวและน้ำเลมอนเทียม และด้วยคุณสมบัติเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidant) เป็นสารที่มีฤทธิ์ยับยั้งปฏิกิริยาออกซิเดชัน ทำให้อาหารและเครื่องดื่มคงสภาพไม่เน่าเสีย ใช้มากในอาหารกระป๋อง อาหารทะเล และอาหารแช่เข็ง
ประโยชน์ของกรดซิตริกด้านอุตสาหกรรมอื่นๆ
ในทางอุตสาหกรรมทำความสะอาด มีการใช้กรดซิตริกเป็นสารช่วยขจัดคราบ เนื่องจากคุณสมบัติที่เป็นกรดมีฤทธิ์กัดกร่อน และใช้เป็นตัวปรับ pH ในอุตสาหกรรมสีผสมอาหาร ใช้เป็นส่วนผสมในน้ำหมักชีวภาพ ฉีดพ่น เพื่อยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อจุลินทรีย์และเชื้อราในพืช
ข้อควรระวังในการใช้กรดซิตริก
กรดซิตริกเข้มข้นอาจก่อให้เกิดอันตรายได้ จึงควรใช้อย่างระมัดระวัง หากเกิดความผิดพลาด สามารถปฐมพยาบาลเบื้องต้น ดังนี้
- การรับประทาน หากรับประทานกรดซิตริกในปริมาณสูง ขั้นแรกจะทำให้ฟันสึกจากกรดที่ทำลายสารเคลือบฟัน เกิดอาการระคายเคืองกระเพาะอาหาร มีอาการแสบท้อง คลื่นไส้ อาเจียน และท้องเสียได้ หากรับประทานต่อเนื่องเป็นระยะเวลานานและมีการดูดซึมเข้ากระแสเลือด จะทำให้เลือดมีสภาวะเป็นกรด เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียน เกิดภาวะช็อก อันตรายถึงชีวิตได้
- การสูดดมไอจากกรดซิตริก จะทำให้ระคายเคืองทางเดินหายใจ แสบจมูกแสบคอ คันคอ เนื่องจากกรดกัดกร่อนเนื้อเยื่อบริเวณทางเดินหายใจ
- ทางการสัมผัส หากใช้ปริมาณสูง หรือเข้าตาจะทำให้ระคายเคืองต่อเนื้อเยื่อได้ ควรรีบล้างด้วยน้ำเปล่าและไปพบแพทย์ทันที
กรดซิตริกหรือกรดมะนาวสามารถพบได้ในหลากหลายผลิตภัณฑ์รอบตัว ดังนั้นการใช้งานจึงควรตรงกับวัตถุประสงค์ ในทางการแพทย์ยังไม่ยืนยันผลในการรักษา ดังนั้นการใช้จึงควรอย่างระมัดระวัง หากใช้เพื่อการรักษาโรคควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
เขียนบทความโดย ทีมเภสัชกร HD
